Weblog Bernard Gerard – Page 38 – Milieu en duurzaamheid, wetenschap, politiek, actie

Stante pede na “Remkes” vragen aan nieuw provinciebestuur wat zij nou gaan doen – update 02 juli en 22 juli

Maandag 8 juni 2020 verscheen “Niet alles kan overal”, het eindadvies van het Adviescollege Stikstofproblematiek, onder voorzitterschap van Johan Remkes.
Op woensdag 10 juni vuurde SP-woordvoerder Henri Swinkels al een groot aantal vragen af op het nieuwe Brabantse provinciebestuur (met Forum), dat vast helemaal niet blij is met het boekwerk van Remkes.

Hieronder de tekst van de vragen.

Het adviescollege (de commissie Remkes) stelt onder andere dat, om tot een aantoonbaar en geloofwaardig herstel van de natuur te komen, een hoger ambitieniveau noodzakelijk is en niet volstaan kan worden met maatregelen louter op basis van vrijwilligheid.

Daar bij het tot stand komen en uitvoeren van een effectief en juridisch houdbaar maatregelenpakket ook de provincies een belangrijke rol spelen, heeft de SP fractie de volgende vragen:

In uw bestuursakkoord staat “Wij nemen eerder en nog te verschijnen rapporten van de commissie Remkes ter harte en vertalen deze – waar nodig en mogelijk – naar de Brabantse situatie”. ‘Ter harte nemen’ betekent een goede raad aannemen. U zegt dus (op voorhand) de goede raad van de commissie Remkes aan te nemen. De commissie raadt u in dit Eindadvies echter aan om per natuurgebied taakstellend lange termijn reductiepaden op te stellen, waar u in uw bestuursakkoord er uitdrukkelijk voor kiest deze niet (meer) op te stellen. De commissie raadt u tevens aan (overeenkomstig de SP-motie M183-2019 ‘garantie reductiepaden’) om vrijkomende stikstofruimte eerst in te zetten voor het realiseren van de volgens het reductiepad te realiseren depositieafname, alvorens deze (juridisch houdbaar) in te kunnen zetten voor nieuwe activiteiten of aan uitbreiding van bestaande activiteiten die stikstofdepositie veroorzaken. U zegt daarentegen in uw bestuursakkoord geen extra afroming van stikstofruimte te realiseren ten behoeve van natuur als dat ten koste gaat van de ontwikkelkracht van Brabant.

Uw bestuursakkoord bevat aldus tegenstrijdige passages. Welk deel of welke delen van uw bestuursakkoord moet bij nader inzien worden weggestreept?

De commissie Remkes stelt dat in 2030 een binnenlandse emissiereductie van 50% ten opzichte van 2019 bereikt moet zijn. Dit is een “noodzakelijke randvoorwaarde om natuurherstel in de stikstofgevoelige Natura2000-gebieden (voor 2050) te kunnen realiseren, en is ook nodig om te voorkomen dat toestemmingverlening aan nieuwe activiteiten of aan uitbreiding van bestaande activiteiten die stikstofdepositie veroorzaken, door een overschot aan stikstof wordt belemmerd.”

Onderschrijft uw college de relatie die de commissie Remkes legt tussen emissiereductie en natuurherstel? Onderschrijft u tevens dat natuurherstel gegarandeerd moet zijn om weer stikstofruimte juridisch houdbaar te kunnen toebedelen aan economische activiteiten?
Heeft uw college, net als de commissie Remkes, voor ogen om uiterlijk in 2050 tot een volledig herstel van de (ook Brabantse) natuurgebieden te komen? Zo ja, onderschrijft u dan dat (om dat te realiseren) reeds voor 2040 in alle Brabantse Natura2000-gebieden de stikstofdepositie onder de KDW gebracht moet worden? Zo nee, in welk jaar voorziet uw nieuwe aanpak BOS in volledig herstel?
De nu nog geldende Brabantse Aanpak Stikstof beoogt per Natura2000-gebied, met een ‘duidelijk pad voor afname van de stikstofneerslag’, een depositiereductie van 25 tot 40 procent in 10 jaar. In welke jaar zou met de BAS een reductie van 50% ten opzichte van 2019 mogelijk zijn? Verwacht u dat in de te ontwikkelen BOS dit moment eerder of later zal liggen? Hoeveel eerder of later en waarom?
Welke maatregelen staan uw college ter beschikking om – indien programmatisch of juridisch noodzakelijk – de afname van stikstofdepositie te versnellen? In welke mate is deze afname daarmee gegarandeerd? Welke van deze maatregelen bent u bereid op te nemen in de BOS?
Daar nationale doelstellingen vertaald moeten worden naar provinciale en provincies aldus met verschillende doelstellingen te maken kunnen krijgen, is het mogelijk dat Noord-Brabant (indien het advies wordt overgenomen) een nog hogere (dan 50% in 2030) reductie van de stikstofneerslag dient te realiseren. Bent u voornemens in de BOS de mogelijkheid op te nemen om tussentijds maatregelen te verscherpen zodat op een eventuele landelijke beleidslijn met een stevigere ambitie of resultaatverplichting geanticipeerd kan worden? Welke maatregelen zijn daartoe voorzien in de BOS? Hoe realistisch acht u een resultaat verplichting tot een hogere reductie dan 50% in 10 jaar als vastgehouden wordt aan vrijwillige deelname?

Het adviescollege noemt als een van belemmerende factoren voor een succesvolle aanpak van de stikstofproblematiek, het ontbreken van echte keuzes voor de lange termijn. Het advies noemt onder andere “de neiging om hoge ambities vast te stellen, maar realisatietermijnen vooruit te blijven schuiven en te reageren op wat op korte termijn prioriteit heeft”.

Herkent u uw eigen handelswijze in de kenschets van het adviescollege? Zo ja, welke lessen trekt u daaruit? Zo nee, herkent u zich dan niet in de neiging hoge ambities vast te stellen, in het vooruitschuiven van realisatietermijnen (zoals die van te realiseren stalaanpassingen) of het vooral reageren op wat op korte termijn prioriteit heeft?

Vooralsnog werkt ook de Brabantse aanpak met streefwaarden en inspanningsverplichtingen. Het adviescollege bepleit echter om in plaats van te werken met inspanningsverplichtingen, te gaan werken met resultaatverplichtingen. Voorgesteld wordt de nationale (en provinciale) doelstellingen in de Wet natuurbescherming vast te leggen.

Welke voordelen ziet het college bij het formuleren van (wettelijk verankerde) nationale en provinciale doelstellingen (resultaatverplichtingen), zowel wat betreft het garanderen van het noodzakelijke natuurherstel als ten behoeve van de juridische houdbaarheid van de stikstofaanpak?

Het adviescollege raadt aan zeer selectief en veel gerichter (uitsluitend nabij Natura2000-gebieden) om te gaan met uitkoop en verplaatsing van veehouderijbedrijven en daarbij dan niet te werken met generieke regelingen gebaseerd op louter vrijwilligheid. De mogelijkheid tot gedwongen uitkoop biedt dan een betere borging van het beoogde resultaat, tevens nodig voor juridische houdbaarheid van de aanpak.

Wat is de visie van het college op deze raad van de commissie Remkes? Herkent het college de mogelijke voordelen met betrekking tot het verkrijgen van juridische houdbaarheid? Zijn er “voor betrokkenen wellicht ook voordelen te benoemen aan het instrument van “verplichte opkoop of verplaatsing”? Bij welk ambitieniveau (percentage depositiereductie) is het instrument van gedwongen uitkoop of verplaatsing voor uw college onvermijdelijk?

Over de mogelijkheid om Natura2000-gebieden aan te passen, zoals u in uw bestuursakkoord zegt te willen onderzoeken, is het advies helder. Dat kan uitsluitend wanneer sprake is van een wetenschappelijke fout bij aanwijzing van het gebied of als door autonome (externe) klimatologische of natuurlijke ontwikkelingen, die niet ‘gecounterd’ hadden kunnen worden, het behalen van natuurdoelen niet meer mogelijk is.

Betekent dit dat uw onderzoek hiermee is afgerond? Constateert u nu met de SP dat uw idee om ten behoeve van economische ontwikkelingen Natura2000-gebieden “aan te passen”- naast dat het getuigt van het vasthouden aan een door de commissie Remkes onderkende traditioneel belemmerende factor: onvoldoende borging van natuurbelang – geen enkele kans maakt bij het Europese Hof van Justitie.

Tot slot:

Wat is de inzet van uw college bij bespreking van het Eindadvies in het IPO en met de minister? Heeft uw college een voorkeur om met andere provincies en het ministerie te komen tot generieke maatregelen of maakt iedere provincie bij voorkeur een eigen maatregelenpakket? Is uw college voornemens zich aan gezamenlijk overeengekomen landelijk beleid en de aldaar gestelde normen, doelen en budgetten te conformeren?
In reactie op het advies zegt de fractievoorzitter van FVD Brabant in Nieuwsuur: “We hebben het hier natuurlijk over een juridisch probleem, waarvoor maatregelen worden genomen in de ECHTE wereld, die impact hebben op ECHTE mensen.” Is uw voltallige college het met hem eens dat er slechts sprake is van een in oorsprong juridisch probleem? Zo ja, welke gevolgen heeft of krijgt dat voor de Brabantse aanpak die immers de problematiek van een te hoge stikstofdepositie op het relatief grote aantal stikstofgevoelige natuurgebieden in Brabant als uitgangspunt neemt?
In hetzelfde interview stelt de fractievoorzitter van FvD Brabant dat Remkes “de provincies aan de bal” moet laten. Letterlijk zegt hij: “Wij hier in Noord-Brabant weten precies wat we moeten doen” en “als hij ons de ruimte geeft om dat uit te voeren, dan lijkt me dat een stuk beter”. Is uw college het met deze uitspraak eens? Strookt deze opmerking met uw afspraak in het bestuursakkoord: “Vanaf 2020 nemen we in beginsel nieuwe landelijke beleidslijnen als uitgangspunt voor het beleid in Brabant. We laten ons hierbij leiden door landelijk geaccepteerde modellen”?
Op welke wijze gaat uw college Provinciale Staten betrekken bij de provinciale reactie op dit eindadvies?

Namens de Socialistische Partij

Henri Swinkels

Op 30 juni gaf het (recentelijk verrechtste) College van GS antwoord op deze vragen. Althans, in formele zin want GS vluchtte in vaagheid en verschool zich vooral achter de minister. Het advies van de commissie-Remkes wordt gekenmerkt als een advies aan het kabinet, en niet meer als een document dat de provincie Brabant in eigen recht bindt. en waarover de mening van PS niet meer gevraagd wordt.
Een kwantitatieve ambitie mbt de Kritische Depositie Waarde (KDW) ontbreekt en zo ook wat betreft de kwaliteit van de Natura2000-gebieden. De ambitie is die van het Rijk ‘gunstig, en waar dat niet mogelijk is, beter’.
Wat precies de inzet van GS is bij lopende onderhandelingen in het IPO en met de minister, en of daarbij het bestaande Brabantse beleid als uitgangspunt genomen wordt (dat geakkordeerd is door een meerderheid) of een nieuw beleid (dat nog niet door PS is vastgesteld) wil GS niet zeggen.

Het antwoord is flut en dat was te verwachten. Voor de tekst van de beantwoording zie

Beantwoording-Statenvragen-SP-10-juni-2020-Gevolgen-advies-van-Adviescollege-Stikstofproblematiek Download

Indiener Henri Swinkels is zo boos, dat hij er een set vervolgvragen tegen aan gegooid heeft. Hij probeert daarin het College van GS zo nauwkeurig vast te prikken op een nauwkeurig omschreven antwoord. Voor de tekst van deze vervolgvragen zie

Vervolgvragen-van-de-SP-over-gevolgen-advies-van-adviescollege-stikstofproblematiek_02juli2020 Download

Ook deze vervolgvragen zijn weer beantwoord. Het blijft in dezelfde sfeer. Het hogere doel is achter het kabinet aanlopen en niet meer doen dan moet, en een concrete uitwerking voor Noord-Brabant moet wachten tot de winter.
Voor de tekst van de beantwoording zie

Beantwoording-vervolgvragen-SP-2-juli-2020-stikstof Download

De Regionale Energiestrategie Zuidoost-Brabant (MRE)

Inleiding
Nederland is verdeeld in 30 regio’s, die elk voor de regionale Energie Strategie (RES) hun eigen bod moeten schrijven (nu nog concept-bod) om samen in 2030 aan de landelijke doelstelling te komen van 35TWh duurzame elektriciteit (126PJ) en moeten er anderhalf miljoen woningen en andere gebouwen geïsoleerd zijn en/of van het aardgasnet gehaald. De website van de RES is www.regionale-energiestrategie.nl .

De RES is een tussenstap, een impuls en niet de eindoplossing. Hij dekt nationaal ongeveer 30% van het bestaande stroomverbruik en 20% van de woningen af. Het concept-bod wordt neergelegd in een document, geheten de concept-Regionale Energie Strategie (concept-RES). Landelijk worden al die concepten opgeteld en becommentarieerd, waarna de regio’s de RES 1.0 gaan schrijven.

De concept-RES moet als minimum een document opleveren

waarin uitgelegd wordt welke taak de regio voor zichzelf weggelegd ziet bij het grootschalig opwekken van elektriciteit met wind en zon (bij zon is de SDE-voorwaarde van 15kWpiek de ondergrens) en hoe dat in 2030 gerealiseerd zal zijn
waarin uitgelegd wordt hoe het macroverhaal van de warmtevraag en -aanbod van de gebouwde omgeving in de regio in elkaar kan zitten (de Regionale Structuur Warmte). Deze moet voor de afzonderlijke gemeenten als uitgangspunt dienen.
Waarin op het elektriciteitsnet en de opslagstructuur ingegaan wordt

Wat geen wind of grootschalige zon is, telt niet mee voor de RES, maar uiteraard wel voor het grotere plaatje waarvan de RES een deel is.

(*Dit verbruik is exclusief mobiliteit. Daar gaat een andere Klimaattafel over*).

De concept-RES zuidoost-Brabant (de Metropool Regio Eindhoven, MRE) is opgesteld door de gemeenten Asten, Bergeijk, Best, Bladel, Cranendonck, Deurne, Eersel, Eindhoven, Geldrop-Mierlo, Gemert-Bakel, Heeze-Leende, Helmond, Laarbeek, Nuenen, Oirschot, Reusel-De Mierden, Someren, Son en Breugel, Valkenswaard, Veldhoven en Waalre, de waterschappen Aa en Maas en De Dommel, de provincie Noord-Brabant en Enexis Netbeheer.
Het document is te vinden op https://metropoolregioeindhoven.nl/thema-s/energietransitie (en dan doorklikken).

Het staat de regio’s vrij om eigen interesses aan het minimum toe te voegen, maar het MRE-gebied heeft daar weinig gebruik van gemaakt. Het document beperkt zich sec tot wat gevraagd is.
De regio had ook andere maatschappelijke groepen kunnen uitnodigen om mee te denken over de RES (bijvoorbeeld de TU/e, de Fontys en de MBO-instelling Summa College voor de installatie- en elektrotechniek en de werkgevers in de installatiebranche, maar dat is niet gebeurd (althans, het blijkt niet uit het document). Dit zou in het vervolgtraject mogelijk een waardevolle toevoeging zijn.

Zuidoost-Brabant is een mozaiek van stad en platteland, van landbouw en veeteelt en natuur. Er zitten wel grote bedrijven, vaak hightech. Vanwege de hightech noemt het gebied zich de “Brainport-regio”. Het is een van de sterkste economische centra van Nederland met een sterk op de export gerichte maakindustrie. Dat zijn echter geen grote stroomvreters.

Eindhoven heeft een stadsverwarmingsnet in Meerhoven en op StrijpS (beide biomassa) en op de Hightechcampus, Helmond heeft een groot stadsverwarmingsnet met warmte kracht koppeling (WKK), nu nog op gas.

De Eindhovense wijk ’t Ven is gesubsidieerde proefwijk in het kader van de landelijke “van het gas af-campagne”.

Misplaatst messianisme
De concept-RES omvat twee documenten, enerzijds het bestuurlijke document “Energiek en innovatief” en anderzijds een gebundelde pak met negen bijlagen met een uiteenlopend karakter, waarvan bijlage 5, 6, 8 en 9 adequaat en van belang zijn. Hierover verderop meer. De dunne bijlage 6 (het enegieverbruik) is hier en passant al behandeld.

Het bestuurlijke hoofddocument is zwak. Het herkauwt vooral en schuift vooruit naar het nog op te stellen vervolgproduct, de RES 1.0 . Daartoe moet er een PlanMER komen.

Dit alles met veel bestuurlijke meta-taal: men beschrijft waar allemaal op gelet moet worden, maar daar blijft het teveel bij.
Omdat de RES-regels nu eenmaal dicteren dat er een bod moet worden uitgebracht, wordt het getal 2TWh genoemd als in 2030. Dat is een iets meer dan evenredig deel van de landelijke 35TWh. Ook is er een kaart met zoekgebied-vlekken voor wind en zon.
Verder worden er geen lijnen uitgezet en keuzes gemaakt en uit niets blijkt welke concrete voorstellen het bestuur van de MRE-regio feitelijk over wil gaan.
Evenmin is er een samenhangende regionale warmtevisie. Men herhaalt enkele statistiekgetallen uit de bijlage en schuift de rest vooruit.

Dat weerhoudt de regio er niet van om, geheel in Brainportstijl, de loftrompet te steken over de eigen voortreffelijkheden. “Er is geen plek op de wereld waar per dag zoveel nieuwe ideeën ontstaan”. Dit valt niet helemaal te controleren, maar op milieu-, klimaat- en energiegebied worden die ideeën dan toch vooral buiten de eigen regio toegepast.
Uit een ranking van Natuur en Milieu uit 2015 blijkt dat in PV-vermogen per inwoner Helmond en Eindhoven het slechtst scoren van alle Brabantse steden, en veel slechter dan de omringende dorpen. Zie www.bjmgerard.nl/?p=2231 . En dat terwijl hier Solliance staat, een R&D-instituut dat onderzoek doet naar dunne film-zonnecellen.
In een Quick Scan van Natuur en Milieu dd februari 2018 (zie www.bjmgerard.nl/?p=6545 ) op twaalf duurzaamheidskenmerken doet Eindhoven het matigjes en Helmond uitgesproken beroerd.

De tijdvolgorde van de vier Brabatse RES-sen zegt ook iets: die van het MRE-gebied was er het laatste en er staat het minste in.

Tenslotte een staatje met het aantal inwoners en de hoeveelheid duurzame energie in RES-termen, die momenteel af is of al in de pijplijn zit:

Kortom, het MRE-gebied scoort momenteel per inwoner het minst aan bestaande of geplande hernieuwbare energie onder RES-condities.
Om de kreet waar te maken in een van de werkateliers “De MRE als energiepionier voor de wereld” waar te maken (H+N+S blz 23), moet er nog heel wat gebeuren.

In het hierna volgende is 1TWh = 3,6PJ .

Waarom 2TWh? – de duurzame stroom kwantitatief – Enexis
De enige manier om concreet te kijken hoe nu eigenlijk die 2TWH onderbouwd is, die in het hoofddocument uit de lucht komt vallen, is door in bijlage 8 te kijken naar de Doorrekening door Enexis. Die instelling moet de nieuwe kabels en trafo-stations en zo aanleggen. Een hele klus.

Dus

439,5MW wind op land (bij 3000 vollasturen goed voor 1,3TWh);
213,5MW zonneveld (bij 950 kWh/kWpiek) goed voor 0,2TWh
946,2MW zon op grote daken (bij 950 kWh/kWpiek) goed voor 0,9TWh

Als alle projecten hierboven inderdaad doorgaan, haalt men de 2TWH wel, en dit met enige reserve. Het probleem is alleen dat omdat het bestuurlijke document geen enkele concrete uitspraak doet, het realisme van deze cijfers moeilijk te beoordelen is.

De Kempengemeenten hebben een ambitieus plan opgesteld, dat op zijn eentje bijna goed is voor de volle mep van de 2TWh, en waarnaar de MRE hoopvol (om niet te zeggen smachtend) naar kijkt. Inmiddels echter begint men in Eersel minder enthousiast te worden over deze onevenredige inbreng. Men zou willen dat het MRE-bestuur hier politiek op reageert.

Verder neem ik aan dat Enexis capabel is, dus dat de berekeningen kloppen als de input die Enexis gekregen heeft klopt.
Enexis krijgt dan een forse klus. Voor 2030 moeten er twee nieuwe HS/MS stations komen en moeten er 11 worden uitgebreid.

Complex + complex = minder complex – de ruimtelijke analyse van de elektriciteitsopwekking
Een uitermate interessante bijlage is die waarin het befaamde landschapsarchitectenbureau H+N+S , samen met het bureau Over Morgen, op landschapsniveau in kaart brengt hoe een zorgvuldige planning van de duurzame elektriciteitsopwekking mogelijk is en meerdere doelen kan dienen.
Startpunt is de lichtelijk provocerende kreet dat “door het complexe vraagstuk van de energietransitie te koppelen aan andere complexe vraagstukken, mogelijke oplossingen eerder in beeld komen”. Het werkt beter dan wanneer je grote problemen in stukjes knipt. Ik heb dat in deze kolommen wel eens in andere woorden gezegd met dat er meerdere crises tegelijk zijn, die elkaar beïnvloeden. Een meer prozaische term is ‘meekoppelkansen’.

Een voorbeeld: de opbouw van duurzame energie is een probleem, natuurontwikkeling is een probleem, waterbeheer is een probleem, maar de drie problemen samen zijn kleiner dan elk probleem afzonderlijk en kunnen met bijvoorbeeld een windmolenpark worden opgelost.
Of: de toekomst van boerenbedrijven en de leefbaarheid van het platteland zijn een probleem, een zonnepark is op zich een probleem, maar het een probleem kan het andere probleem oplossen (een zonnepark brengt voor de boer meer geld op dan varkens).

H+N+S heeft dat operationeel gemaakt door

acht landschapstypen te definieren: oude zandontginningen, beekdalen, jonge zandontginningen, Peelkern, Peelrand, bos en heide (droog en nat), urbane gebieden en infrastructuur
vier ambities te defnieren: niets doen, kleinschalige inpassing, grootschalige aanpassing, en transformatie (waardoor je een ander landschap krijgt)

Aldus heeft de regio 33 energiebouwstenen ontwikkeld voor een soort matrix. Wat voorbeelden eruit voor de landschapstypen oude zandontginningen en beekdalen.

(men moet deze twee blokken naast elkaar denken).

Nog een overzichtskaart van wat dat in de Peel zou opleveren:

Een en ander leidt tot complexe politieke discussies. Men schuift energiezaken en waterzaken en natuurzaken en landbouwzaken enz in elkaar. Dat vraagt nogal wat en daarom is het te betreuren dat het MRE-bestuur alleen formele en procedurele opmerkingen brengt.
Blijkbaar moet de PlanMER dit voor ons oplossen.

De Regionale Structuur Warmte (RSW)
In de concept-RES moet een soort warmtebalans voor de regio als geheel gemaakt worden, de Regionale Structuur Warmte (RSW) . Daarvan moeten gemeentelijke TransitieVisies Warmte worden afgeleid.

Er zijn drie belangrijke methodes om duurzame warmte af te geven, eventueel in combinatie: elektrisch (een warmtepomp), met een warmtenet en met groen gas

Het MRE-gebied verbruikte in 2017 20,9 PJ aan warmte. De bedoeling is dat daarop bespaard gaat worden en dat dit bedrag in 2030 18,4PJ zal zijn en in 2050 15,9PJ.
Deze warmte is wat nodig is voor het verwarmen van panden, of het nu om huizen, kantoren, ziekenhuizen of bedrijven gaat. De proceswarmte die nodig is voor industriële processen zit er niet in.

Deze warmtevraag lijkt op het eerste oog behapbaar met hernieuwbare processen, die in bovenstaand diagram samen goed zouden zijn voor 55,3PJ.
Er zijn echter belangrijke kanttekeningen:

De industriele proceswarmte zit niet in die 15,9PJ. De vraag is niet compleet weergegeven, het theoretisch mogelijke aanbod wel.
Het aanbod is wat theoretisch maximaal mogelijk is. Na aftrek van technische en praktische beperkingen, financiële haalbaarheid en maatschappelijk draagvlak blijft er een stuk minder over
De geothermische opbrengsten (de tweede en de derde balk) zijn uiterst onzeker. Tot nu toe is er in het MRE-gebied geen geothermiebron actief of in de maak . Bovendien lopen er geologische breuken door het gebied. Het onderzoek loopt nog.
Het grote bedrag van de zon-thermie op veld en dak concurreert met zonnepanelen voor stroom.
Met TEO (Thermische Energie uit Oppervlaktewater) en TEA (idem uit Afvalwater) is nog weinig ervaring opgedaan. Er kan het een en ander, maar de ecologische consequenties (die positief of negatief kunnen zijn) zijn nog niet voldoende uitgewerkt
De hoeveelheid biogas hangt o.a. van de omvang van de veestapel af.
Biomassa is waarschijnlijk voor onbepaalde tijd tijdelijk.

Vast lijkt in elk geval te staan dat er in de toekomst een grotere rol weggelegd lijkt te zijn voor collectieve verwarmingssystemen. Warmtebronnen als geothermie, TEO en TEA en restwarmte zijn slechts via een warmtenet adresseerbaar.
De RES van Hart van Brabant bevat een schema dat wat duidelijker is dan een vergelijkbaar schema uit de warmtebijlage van de MRE. Ik druk dit hieronder af.

De warmtebijlage loopt de diverse bronnen af en geeft een schatting voor het MRE-gebied, die uiteindelijk in bovenstaand verzamel-staafdiagram terecht komt. Het voert te ver om alle bronnen hier te bespreken. Ik beperk mij tot biomassa, een controversieel punt, ook binnen de MRE.
Een citaat:

Bij de 21 gemeenten wordt niet eenduidig gedacht over de toepassing van biomassa.

We zien droge houtige biomassa als een transitiebrandstof. De regio heeft warmte uit droge biomassa nodig om op korte termijn te kunnen voldoen aan de warmtevraag. Op termijn zal de inzet van droge biomassa uitgefaseerd worden en vervangen worden door duurzamere innovatieve alternatieven.
Over de snelheid van uitfasering wordt door gemeenten heel verschillend gedacht.

Biowarmte en biogas wordt vooral ingezet daar waar geen/nauwelijks alternatieve duurzame bronnen voorhanden zijn en waar een hoge temperatuur een vereiste is (bedrijven, oude woningen, solitaire woningen in het buitengebied). Biomassatoepassingen worden altijd vergeleken op duurzaamheid met beschikbare en toepasbare alternatieven. Hierbij dient de werkelijke emissie van de gehele keten berekend te worden, dus ook de uitstoot die ontstaat bij de teelt, winning, transport en verwerking.
Als alternatieven beter scoren, verdienen die de voorkeur.

Gebruik van lokale biomassa verdient altijd de voorkeur boven geimporteerde biomassa. Er wordt van initiatiefnemers verwacht dat er bij startende projecten uitvoerig wordt onderzocht of gebruik gemaakt kan worden van lokale biomassa.

We willen geen nieuwe biomassacentrales, tenzij er vanuit de energievoorziening een aantoonbaar zwaarwegend belang is. Biowarmte wordt bij voorkeur op grotere, maar ruimtelijk wel passende schaal opgewekt, zodat fijnstof afgevangen kan worden middels rookreiniging. Zo blijven milieugevolgen beperkt. We zijn transparant over hoeveel de biomassacentrales uitstoten en zorgen dat dit binnen de wettelijke grenzen is. Biomassa wordt bij voorkeur gebruikt als bron en voor de productie van gas. Dus niet voor de productie van elektriciteit.

Een grondstof moet zo vaak en nuttig mogelijk gebruikt worden. Hierbij geldt de volgende prioritering (Natuur en Milieu, november 2018): 1) bodemverbeteraar 2) Voedsel 3) Veevoer 4)Materiaaltoepassing 5) Biobrandstof 6) warmteproductie 7) elektriciteitsproductie. Een afwegingskader zal vorm moeten krijgen naarmate de vraag toeneemt en het aanbod gelijk blijft.

Zoals op deze plaats vaker beweerd, sta ik een stuk positiever tegenover biomassa. Er worden hier een hoop broodje aap-verhalen verteld.
Zolang de biomassa een bijproduct is van de reguliere bosbouw (wat, naar de statistieken uitwijzen, zo is), en zolang de financiele waarde van snipperhout laag is (wat zo is), en zolang de houtige biomassa uit Europa komt (de toevoegingen aan het CO₂ -ketenbudget zijn dan te verwaarlozen), is de emissie over de hele keten gunstig en zou de mondiale footprint wel eens gunstiger kunnen zijn dan die van zonnepanelen, als daarvan ook de noodzakelijke mijnbouw en afvalverwerking meegerekend wordt.
Het is juist dat de aangelegde beperkingen de hoeveelheden biomassa beperken, maar wel tot een portie van het energiebudget die relevant is.
Het laatste nieuws van een nog niet gepubliceerde studie van de SER is, dat men op termijn op een hogere sport van de prioriteringsladder wil instappen. Bij houtige biomassa zou dat alleen maar kunnen betekenen dat 7 uitgefaseerd wordt (uitzonderingen daargelaten) en dat 6 opgewaardeerd wordt tot 5 (wat kan, maar niet eenvoudig en tamelijk duur is).
Ik moet het allemaal nog zien, maar ik wacht wel tot de SER-studie uit is. Vooralsnog denk ik, met sommige gemeenten in de MRE, dat de overgangstermijn best wel eens lang zou kunnen duren.

Afsluiting
In het MRE-gebied is nog een hoop te doen voor er een goede RES 1.0 ingediend kan worden. Ik zie uit naar de PlanMER.

SP wil politieke discussie over Enexis

Enexis Beheer beheert het elektriciteits- en gasleidingennetwerk in Brabant, Limburg en delen van Noord-Nederland. Het valt onder de Enexis Holding. Alle aandelen van Enexis zijn in handen van vijf Nederlandse provincies en zo’n 130 gemeenten. De gemeenten in Noord-Brabant hebben 30,8% van de aandelen in handen en de provincie Noord-Brabant zelf 7,6%.

Enexis staat voor grote investeringen, onder andere vanwege de in omvang toenemende duurzame energie. Daarom wilde de provincie Noord-Brabant (in persoon van Gedeputeerde Staten – GS) een hybride converteerbare aandeelhouderslening verstrekken, nader te bepalen binnen een bandbreedte van 150 tot 225 miljoen €. Prettig is dat de provincie dan nog een beetje geld vangt voor vermogen dat anders renteloos wegroest.
Het geld is bedoeld voor versterking van het elektriciteitsnetwerk in Noord-Brabant.

Het voorstel kwam aan de orde in de vergadering van Provinciale Staten (PS) van 19 juni 2020.

Het was eigenlijk de bedoeling dat PS het voorstel als vooral technisch zou behandelen. Men moest ‘ja’ zeggen en zich er verder niet mee bemoeien.

Nu is dit een goed voorstel. De Socialistische Partij (SP) vond dat ook, maar had geen zin om het voorwerp als alleen maar technisch te beschouwen. Er zitten nogal wat politieke kanten aan het werk van de Enexis Holding. Zowel aan het netbeheer zelf (welke klanten bedien je het eerst?) als aan de dochterbedrijven (‘netwerkbedrijven’) die onder de Holding mogen vallen, en die op de grens van overheid en markt zitten (mag Enexis zelf een opslagvoorziening bouwen en beheren?). De Authoriteit Consument en Markt (ACM) is argwanend.

SP-fractievoorzitter Maarten Everling had twee amendementen ingediend.

Het eerste amendement vroeg aan GS om er bij Enexis op aan te dringen om bij het verzwaren van het netwerk prioriteit te geven aan initiatieven vanuit de samenleving, zoals energiecoöperaties.
Het tweede amendement vroeg aan GS om de invloed aan te wenden om ook de opslag van energie deel uit te laten maken van de infrastructuur van Enexis.

Opslag van elektrische energie (bijvoorbeeld in de voormalige experimentele buurtbatterij zoals in Etten-Leur) kan de verzwaring van het netwerk deels overbodig maken. De opslag vlakt pieken af. Dat kan in principe ook financieel gunstig zijn. Toch maakte het document, dat ten grondslag lag aan de lening, er geen gewag van.

*Getoond is de buurtbatterij, die van 2012 tot 2018 als experiment gefungeerd heeft in de wijk De Keen in Etten-Leur. De resultaten van het experiment worden nu geanalyseerd).*

De twee amendementen werden gesteund door de SP zelf, Groen Links en de Partij voor de Dieren. Een meerderheid van PS vond dat een dergelijke voorbereidingsvergadering, waarmee GS op pad gestuurd werden, vooral technisch moest zijn. En omdat partijen als de PVV en Forum voor Democratie sowieso niets te maken willen hebben met alles waar ‘duurzaam’ voor staat.

De SP vindt dit een gemiste kans, maar zal dit soort onderwerpen op de politieke agenda houden.

De tekst van de amendementen is hieronder in te zien.

AMend-Enexis-aandacht-voor-energiecoorporaties_19juni2020 Download

AMend-Enexis-Energieopslag_19juni2020 Download

Zienswijze LBBL en BVM2 op concept-Luchtvaartnota

Het Beraad Vlieghinder Moet Minder (BVM2) werkt samen met organisaties rond andere vliegvelden in de koepelorganisatie Landelijk Burgerberaad Luchtvaart (LBBL) .

BVM2 en het LBBL hebben de taak om op de onlangs uitgebrachte ontwerp-Luchtvaartnota 2020 – 2050 “Verantwoord vliegen naar 2050” te reageren afgestemd. Het LBBL is bezig met een formele zienswijze op het overkoepelende niveau, BVM2 spreekt voor het regionale niveau.
In de BVM2-zienswijze wordt voor zaken met een niet-regionale strekking verwezen naar de LBBL-zienswijze.

BVM2 heeft inmiddels zijn zienswijze af. Deze is te vinden op

Zienswijze-van-BVM2-op-de-LuVaNo_05juli2020_def Download

Bij BVM2 aangesloten organisaties kunnen deze zienswijze vrijelijk gebruiken om eventueel hun eigen zienswijze als organisatie op te bouwen.
De aangesloten iindividuele ondersteuners en organisaties krijgen binnenkort een Nieuwbrief met nadere gegevens.

De zienswijze van het LBBL bestaat uit 41, kort geformuleerde, punten .
Bij dit hoofddocument horen twee bijlagen.
Bijlage 1 geeft nadere informatie over de klimaatopgave voor de luchtvaart.
Bijlage 2 geeft nadere informatie over de luchtvaart en de kwaliteit van de leefomgeving.

Zienswijze-LBBL-op-Ontw-LVNPlanMER-_06juli2020 Download

Het klimaat als rode draad

Op 26 juni 2020 hebben Milieudefensie, Greenpeace en anderen in verschillende steden in Nederland een actie belegd ‘Het klimaat als rode draad’. Doel was om de politiek mee te geven dat er draagvlak is voor een duurzaam en rechtvaardig herstel uit de Coronacrisis.
De centrale bijeenkomst was in Den Haag, maar ik heb zelf meegedaan in Eindhoven. Milieudefensie en Operatie Klimaat hebben inmiddels al heel wat gesprekken over het onderwerp aan de deur of aan de telefoon gehad.
Er was ook een namaak-Rutte.

Wat foto’s.

Zeven km3 olivijn om de aarde te redden?

De aanleiding
Ik kwam op Facebook in een discussie terecht over een oude bekende, het mineraal olivijn als middel om CO₂ uit de lucht te halen. Af en toe laait die discussie weer op, de laatste keer vanwege een artikel in de NRC dat “zeven km³ olivijn genoeg is om de aarde te redden”. Zie Zeven kubieke kilometer olivijn om de aarde te redden .

De discussie gaat terug op prof. Olaf Schuiling. Kennislink wijdt een pagina aan hem ( www.nemokennislink.nl/publicaties/peridotieten-zijn-gek-op-co2/ ). Daar blijkt overigens dat die “zeven km³“ “zeven km³per jaar” moet zijn en dat de redding van de wereld neerkomt op het compenseren van alle verbranding van fossiele brandstoffen.

Olivijnzand
(afbeelding links By Rob Lavinsky, iRocks.com – CC-BY-SA-3.0, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=10448817 )

Wat is olivijn en hoe gedraagt het zich?
Olivijn is een dieptegesteente. Het kristal is stabiel op zo’n 400km diepte en wordt alleen aan het aardoppervlakte gevonden als er diepe lava aan de oppervlakte uitgestroomd is. Dat gebeurt soms. Het materiaal dankt zijn naam aan de kleur en kan in extreme gevallen edelsteenkwaliteit bereiken.

De chemische samenstelling is XYSiO₄ . Daarbij kunnen X en Y staan voor magnesium (Mg), tweewaardig ijzer (Fe) , en voor sporenelementen waarvan het giftige nikkel (Ni) de belangrijkste is. Als zowel X als Y magnesium is, heet het mineraal Forsteriet.
Meestal zit Olivijn in een menggesteente waarin bijvoorbeeld ook witte asbest kan voorkomen.

Het kristal is aan de oppervlakte niet meer stabiel en verweert daarom. Het kan ook gewoon van nature CO₂ binden, alleen gebeurt dat uiterst onpraktisch langzaam als het materiaal gewoon een bonk is.

De verweringsreactie is voor forsteriet (in een waterig milieu)

2H₂O + 4CO₂ + Mg₂SiO₄ –> 2Mg²⁺ + SiO₂ + 4HCO₃^–

SiO₂is gewoon kwartszand en het HCO₃^–-ion (ook wel het bicarbonaation) is wat je ook krijgt als je bakpoeder of zuiveringszout in water gooit.
De reactie is dus niet exotisch.

Voor het verweren van olivijn moet er water en CO₂ kunnen toetreden. En omdat zich een korstje kan afzetten, is het handig als het materiaal in beweging blijft.
Toetreding gaat makkelijker bij een groot oppervlak, en dus een kleine korrel.
Wil je dus iets met olivijn, dan moet je het mijnen, transporteren, en heel fijn malen en verspreiden. Dat kost energie en als regel CO₂ en dat moet je in mindering brengen op de opbrengst. Je moet dus een Life Cycle Assessment maken (LCA).

Recente research en praktijk
Het artikel in de NRC (in de geo-engineeringbijlage van 20 juni 2020) baseerde zich op een onlangs gestarte praktijkproef van Deltares, een gerenommeerd kennisinstituut. Wat Deltares erover kwijt wil, is te vinden op www.deltares.nl/nl/projecten/olivijn-validatie-rekenmodel-met-veldproef-op-campus-van-deltares/ .

Rijkswaterstaat RWS) heeft in 2012 zo’n LCA gemaakt (onderstaande illustraties zijn uit die publicatiue afkoomstig). De verwijzing is http://publications.deltares.nl/1203661_000.pdf en die is te vinden op bovenstaande Deltares-pagina. Daar staat ook een praktijkproef in Rotterdam. De zoekterm rws olivijn geeft nog wel meer resultaat.

Zuivere forsteriet kan per 1 kg forsteriet 1.25 kg CO₂ binden. Na diverse aftrekposten blijft ongeveer 1 kg CO₂ per 1 kg forsteriet over.

Het titelblad van de studie van RWS geeft goed aan wat RWS als mogelijke toepassing ziet.

Daarnaast heeft RWs gebruik in de landbouw geanalyseerd.

Het analyseresultaat beschrijft hoe snel het olivijn voor 80 en 100% wegverweerd is. Dat is vooral afhankelijk van

de korrelgrootte (kleinere korrel, snellere verwering)
de omgevingstemperatuur (warmer is sneller, tropen werken beter dan gematigde breedtes)
hoe zuur het water is (hoe zuurder, hoe sneller). Omdat landbouwgrondwater zuurder is, gaat het in de landbouw sneller.

Al met al praat men in de landbouw over jaren tot decennia en in de kustlijn over decennia tot enkele eeuwen.

Voor- en nadelen
Het nut van olivijn is in meerdere opzichten dubbelzinnig.

Het is juist dat olivijn primair CO₂ uit de lucht bindt .

Maar de stof doet dat in water en daarbij ontstaat het HCO₃^–-ion . Dat kan op verschillende manieren doorreageren.
Het eindmengsel kan neerslaan tot het onoplosbare MgCO₃ ,bijvoorbeeld als het water opdroogt. Dan komt de helft van de gevangen CO₂alsnog in de lucht, maar de andere helft zakt naar de bodem of wordt een witte aanslag.
Het HCO₃^–-ion kan ook reageren met zuurionen ( H⁺). Per H⁺ ion komt er dan weer een CO₂– molekuul in de lucht (dat is precies wat zuiveringszout doet met brandend maagzuur – leve de Rennie). Maar het H⁺ion kan ook uit zure regen of uit stikstofdepositie komen. En het H⁺– ion kan ook in de verzuurde oceaan zitten, die door het HCO₃^–-ion een beetje minder zuur wordt.
Het kan ook zijn dat een HCO₃^–-ion een mossel tegenkomt en zich aanbiedt om een schelp mee te bouwen.
Men kan dus niet met alleen de primaire reactie volstaan en moet ook een theorie opbouwen over het vervolg.

Je kan olivijn op goede gronden dus zien als een klimaatoplossing die soms zuur bindt, maar ook als een zuurbinder die soms het klimaat helpt. Die twee sluiten elkaar uit.

In principe kan men olivijn zien als een stof die kalk vervangt bij het ontzuren van landbouw- of bosbodems (want uit kalk komt bij het zuurbinden CO₂ vrij) . Bij olivijn ook, maar die CO₂had je eerst gevangen.
Bijkomend voordeel is dat uit olivijn magnesiumionen vrijkomen, die planten graag opnemen voor de opbouw van chlorophyll. Het is overwogen om olivijn als meststof in te zetten, maar het probleem is vooral de nikkelbijmenging. Die ligt ver boven de interventiewaarde van vervuilde bodems. Nikkelloze olivijn zou een interessante grondstof zijn.

Olivijn is een interessante stof, maar geen wondermiddel. Men moet niet alleen de primaire reactie analyseren, maar ook het natraject.

De Regionale Energiestrategie West-Brabant

Inleiding
Nederland is verdeeld in 30 regio’s, die elk hun eigen bod moeten schrijven (nu nog concept-bod) om samen in 2030 aan de landelijke doelstelling te komen van 35TWh duurzame elektriciteit (126PJ) en moeten er anderhalf miljoen woningen en andere gebouwen geïsoleerd zijn en/of van het aardgasnet gehaald. De website van de RES is www.regionale-energiestrategie.nl .

De RES moet als minimum een document omvatten

waarin uitgelegd wordt welke taak de regio voor zichzelf weggelegd ziet bij het grootschalig opwekken van elektriciteit met wind en zon (bij zon is de SDE-voorwaarde van 15kWpiek de ondergrens) en hoe dat in 2030 gerealiseerd zal zijn
waarin uitgelegd wordt hoe het macroverhaal van de warmtevraag en -aanbod van de gebouwde omgeving in de regio in elkaar kan zitten (de Regionale Structuur Warmte). Deze moet voor de afzonderlijke gemeenten als uitgangspunt dienen.
Waarin op het elektriciteitsnet en de opslagstructuur ingegaan wordt

Wat geen wind of grootschalige zon is, telt niet mee voor de RES, maar uiteraard wel voor het grotere plaatje waarvan de RES een deel is.

De concept-RES West-Brabant is opgesteld door De gemeenten Alphen-Chaam, Altena, Baarle-Nassau, Bergen op Zoom, Breda, Drimmelen, Etten-Leur, Geertruidenberg, Halderberge, Moerdijk, Oosterhout, Roosendaal, Rucphen, Steenbergen, Woensdrecht, Zundert, de provincie Noord-Brabant, het waterschap Brabantse Delta, het waterschap Rivierenland en Enexis.
Het document is te vinden op https://energieregiowb.nl/ .
Het staat de regio’s vrij om eigen interesses aan het minimum toe te voegen, maar West-Brabant heeft daar weinig gebruik van gemaakt. Het document beperkt zich sec tot wat gevraagd is.
De regio had ook andere maatschappelijke groepen kunnen uitnodigen om mee te denken over de RES (bijvoorbeeld de Avans en MBO-instellingen als installatie- en elektrotechniek en de werkgevers in de installatiebranche, maar dat is niet gebeurd (althans, het blijkt niet uit het document). Dit zou in het vervolgtraject mogelijk een waardevolle toevoeging zijn.

In het gebied ligt een grootschalig industrieterrein Moerdijk met een eigen haven, liggen twee afvalverbranders (Attero AEC Moerdijk en Sita ReEnergy Roosendaal, en ligt de Amer 9 – centrale (waarover hierna meer).

Elektriciteit
De zestien gemeenten verbruikten in 2018, all-in, volgens de Klimaatmonitor, ongeveer 18,6PJ (5,17TWh; 1TWh = 3,6PJ). Van die 5,17TWh gaat 4,2TWh naar bedrijven.

Er is in het verleden al het nodige gerealiseerd in West-Brabant.

Hierna eerst wat voor de RES meetelt.
Dd 2020 staat er aan hernieuwbare energie 0,5TWh.
Op basis van een pijplijn met harde plannen groeit dat binnen een paar jaar naar 1,3TWh (meest wind).
In 2030 wil men zeker op 2,2TWh uitkomen. Dat is t.o.v. heel Nederland onevenredig veel.
Omdat de ervaring leert dat er onderweg wel eens plannen sneuvelen, programmeert men tot 2,5TWh. Het verschil tussen de bestaande en waarschijnlijke 1,3TWh enerzijds en 2,5TWh anderzijds wordt als volgt ingeprogrammeerd:

0,5TWh op grote daken (waarna ongeveer een kwart van die daken in gebruik is, de rest is vaak niet geschikt)
0,3TWh in zonneparken (waarbij men de zonneladder volgt)
0,2TWh extra windturbines
0,2TWh diverse kleine innovatieve projecten opgeteld, zoals zon op gevels, transparante zonnepanelen, drijvende panelen, opslagtechnieken en drijvende waterkracht

Dan wat voor de RES niet meetelt:
Dd 2018 tellen alle kleinschalige zon op dag-projecten (dus onder de RES-ondergrens) op tot 0,1TWh.
Het concept-bod wil dat met aanvullend beleid in 2030 opgehoogd hebben tot 0,5TWh (advies, samenwerking met professionele partners, duurzaamheidsleningen en gebouwgebonden financiering).

Tenslotte is er een participatieverhaal:
“De gedragscodes voor wind op land (NWEA, 2016) en gedragscode Zon op Land (Holland Solar, 2019) geven richtlijnen voor de participatie en zien we als een belangrijk vertrekpunt. Een energietransitie voor iedereen betekent ook dat we iedereen de kans willen bieden om te profiteren van de wind- en zonne-energie die we in onze regio opwekken. We streven daarom naar 50% of meer lokaal eigendom van de nieuwe zonne- en windparken uit deze energiestrategie”.

De Amer 9 – centrale
Om het hierna volgende warmtehoofdstuk te kunnen volgen, is het nodig eerst de positie van de grootste energieopwekker van de regio te bespreken.

De Amer-9 (1993) is de laatste van een reeks centrales nabij Geertruidenberg. Het is van huis uit een kolencentrale. De centrale moet of 31 december 2024 volledig dicht, of volledig overgezet zijn op biomassa (pellets). Eigenaar RWE wil het laatste. In 2018 is 40% bijstook bereikt, in 2020 moet 80% bereikt worden en in 2024 dus 100%.

De centrale is 600MW elektrisch en 350MW thermisch.
De elektrische capaciteit voedt het net (bij 8000 bedrijfsuren) met 17PJ. Daarmee is de centrale goed voor bijna de helft van de huidige hernieuwbare energie in Brabant.
Omdat de RES per definitie alleen maar over wind en grootschalige zon gaat, telt de elektrische output van de Amercentrale niet mee voor de RES.
De thermische capaciteit wordt wisselend benut door een kassentuinbouwcomplex in de Madese polder en door een grote stadsverwarming in Breda, Tilburg en andere plaatsen. De RES West-Brabant is een beetje inconsistent met de cijfers, maar het zit in de buurt van de 4PJ warmte, waarvan 1PJ in Tilburg eo wordt afgezet (dat is de RES-Hart van Brabant) en ongeveer 3PJ in West-Brabant.
Omdat de Amerwarmte kan dienen om huizen van het gas te halen, telt de warmteproductie van de Amercentrale wel mee in de RES.

De duurzaamheid van biomassa in het algemeen en die van de Amercentrale in het bijzonder is omstreden. Ik heb daar zelf mijn eigen mening (onder voorwaarden toelaatbaar voor een periode van 15 a 20 jaar, ook met importhout, zie Amercentrale op biomassa een te overwegen optie – nadere uitwerking nodig ), anderen denken daar anders over.

De RES- West-Brabant ziet ´Warmte uit afval en buitenlandse biomassa … als transitieoplossingen. Deze bronnen geven de tijd om te werken aan duurzame alternatieven voor warmte in het Amernet en andere warmtenetten in de regio. Op de langere termijn zien we geen toekomst voor grootschalig gebruik van deze bronnen: vanwege de transitie naar een circulaire economie, en vanwege de beschikbaarheid van lokale biomassa. We volgen vooralsnog het landelijke beleid over de inzet van biomassa in de energietransitie. (blz 19.)’ RWE denkt er anders over en let op het woordje ‘vooralsnog’.

De Regionale Warmtevisie
Waar het elektriciteitsverhaal redelijk recht toe, recht aan is, aannemelijk en navolgbaar, is het warmteverhaal dat niet. Zie bovenstaande afbeelding.

Alles bij elkaar vraagt de regio West-Brabant om 90PJ warmte (bovenstaande 25TWh, maar de TWh-eenheid is bij warmte niet gebruikelijk). Die wordt nu voor zowat 22TWh fossiel ingevuld, en voor wat overblijft bijna geheel door de Amercentrale (1TWH) en de afvalrecycler en -verbrander van Atteroo AEC Moerdijk (2,3TWh). Van de overblijvende dwergen is de Suiker Unie in Dinteloord met groengasvergisting (dus ook biomassa) de grootste (0,15TWh).
Niet voor niets staat nagenoeg het hele warmteaanbod in 2050 als een groot ? aangeduid.

Er zijn wel ideeën, maar met elk idee is wel iets.

Terrathermie is in alledaags Nederland bodemwarmte en in nog alledaagser Nederlands een Warmte-Koude Opslag. Dat zijn mooie systemen als er ’s zomers evenveel warmte ingaat als ’s winters eruit.
Aerothermie is een lucht-lucht of lucht-water warmtepomp. Die is alleen geschikt voor goed geïsoleerde huizen (en dat zijn vaak de nieuwere). De opbrengst kan moeilijk geschat worden.
Zonthermie concurreert om de ruimte met PV-panelen, tenzij men combinatiepanelen gebruikt (zie Verduurzaming Ramplaankwartier Haarlem interessant voorbeeldproject )
Droge en natte biomassa is conventioneel en standaardtechniek.
Restwarmte is op zich een goede zaak en kan dat ook in praktijk zijn, maar het is een gecompliceerd verhaal om te realiseren, zowel technisch als commercieel als juridisch.
Aquathermie kan wel (bestaat al), maar het is nog onduidelijk of er ecologische consequenties zijn.
Van geothermie is de potentie tot nu toe onduidelijk. Er is een hoop bestuurlijke beweging om dit onderwerp heen, maar feitelijk telt Brabant nu één geothermiebron t.b.v. de glastuinbouw in Zevenbergen (inderdaad wel in West-Brabant). Die is 6-9 MW en pompt water omhoog van 30°C. Zou die bron 6000 uur per jaar werken, dan is dat goed voor orde van grootte van 0,04TWh.

Alles samen halen de bekende, hierboven genoemde bronnen de 59PJ. Dat is minder dan de vraag van 90PJ, zelfs na de voorgenomen bezuiniging.

De meeste bronnen vereisen een warmtenet. De concept-RES verwacht dat in West-Brabant minder dan de helft van de woningen geschikt is voor een individuele warmtepomp. Het grootste deel van de rest is op een warmtenet aangewezen.
De RES West-Brabant zegt terecht dat er grote verantwoordelijkheden bij het Rijk liggen, o.a. bij de Warmtewet.

Het is niet mijn bedoeling om deze nieuwe technieken onderuit te halen. Integendeel, hoe meer duurzame productie, hoe beter – als dat binnen goede ecologische grenzen gebeurt.
Wel mijn bedoeling is de stelling dat een categorische afwijzing van biomassa West-Brabant in de problemen brengt. Een transitietermijn van 15 a 20 jaar voor de Amercentrale zou wel eens hard nodig kunnen blijken.
Niet voor niets hebben de RES-regio’s Midden- en West-Brabant een gezamenlijke MKBA opgezet om verschillende scenario’s voor de verduurzaming van het warmtenet en de overige regionale warmtevoorziening in kaart te brengen.

Participatie van de bevolking bij warmteprojecten zit er niet in. Het gaat om grote en risicovolle investeringen die economisch vaak marginaal zijn.

Wat van het Rijk verwacht wordt
De RES West-Brabant presenteert een handig lijstje van wat het Rijk allemaal moet doen. Ze hakken niet voor niets al enige tijd met dit bijltje. Ik kopieer het voor zover het een algemeen karakter heeft (passages over vliegbasis Woensdrecht laat ik onvermeld):

Elektriciteit
De doelen voor ‘zon op dak’ kunnen worden behaald, mits:

Er binnen de verbrede SDE++ voldoende financiële stimulans blijft voor gebouw-eigenaren en projectontwikkelaars om zon op dak te realiseren;
Het bouwbesluit wordt aangepast, om te bewerkstelligen dat nieuwe daken sterk genoeg zijn om zonnepanelen te dragen;
Zonsystemen prominenter op de Vamil en Eia-lijst komen, zodat bedrijven rendabelemaatregelen zullen uitvoeren;

De uitvoering van de energiestrategie vergt extra capaciteit op het elektriciteitsnet-werk. Het Rijk wordt daarom gevraagd netbeheerders het volgende toe te staan:

Het combineren van wind en zon samen op één kabel (cable pooling);
Het terugregelen van elektriciteitsbronnen bij overbelasting;
Het flexibele inzetten van reservecapaciteit in stations en op het net;
Het toestaan van meerdere leveranciers op een aansluiting (Mloea);

Warmte
Voor de warmtetransitie zijn nieuwe oplossingen en afspraken nodig over verantwoor-delijkheden, financiering en marktwerking, bijvoorbeeld voor warmtenetten. We willen deze ‘governance’ graag samen met anderen, waaronder het Rijk uitwerken. Zo vergt de verduurzaming van de warmtevoorziening:

Regels en middelen, die leiden tot een financieel aantrekkelijke businesscase voor warmte(net)projecten
Maatregelen die de business case van warmtenetten verbeteren, onder andere gericht op financiering, financiële risico’s en marktordening.
Financiële bijdragen aan de realisatie en uitbreiding van (boven)regionale warmte-netten.
Standaards voor open netten, zodat meerdere leveranciers warmte kunnen leveren en afnemers kunnen kiezen tussen diverse aanbieders
Stimulansen om restwarmte te benutten, bijvoorbeeld door beprijzing of verbod op het lozen van restwarmte
Een regeling voor het meenemen van particuliere woningen bij het verduurzamen van complexen die grotendeels in het bezit zijn van woningcorporaties
De mogelijkheden voor gebouwgebonden financiering op korte termijn regelen.

Uitvoering
Tot slot is het noodzakelijk dat het Rijk de voorwaarden van gemeenten voor de uitvoering van het Klimaatakkoord en de realisatie van de RES borgt (conform de VNG-motie d.d. 29.11.2019). Stel voldoende middelen beschikbaar aan gemeenten om de uitvoeringskosten van de RES te dekken

Energie- en klimaatwinst uit een RWZI
De lijst met bestaande warmtebronnen noemt twee Riool Water Zuiverings Installaties (RWZI) waar door vergisting groen gas geproduceerd wordt, Dongemond in Oosterhout en Nieuwveer in Breda. Hierboven Nieuwveer, goed voor 0,002TWh per jaar. Ik print de tekst evenuit, omdat die moeilijk leesbaar is:

Dubbele winst: minder CO2 emissie en alternatief groen gas
Een rioolwaterzuiveringsinstallatie (RWZI) heeft met gangbare zuiveringstechnieken een hoge uit-stoot van stikstof en broeikasgassen (CO2, methaan en lachgas). De uitstoot van de RWZI Nieuwveer is bijvoorbeeld een kwart van de CO2-uitstoot van de hele stad Breda. Het waterschap is daarom op zoek naar andere zuiveringstechnieken. Zij verkent samen met enkele gemeenten de kansen van een nieuwe vergistingstechniek. Deze techniek produceert groen gas dat direct kan worden geleverd aan het gasnet. Een middelgrote RWZI kan dan 5000 huishoudens voorzien van groen gas, als ook de verwerking van keukenafval wordt meegerekend. De CO2 uitstoot is 70 tot 80% minder.

Weer een bewijs dat een klakkeloze afwijzing van biomassa (rioolslib is biomassa) schadelijk is.

Eindhoven wil naar nul emissie-zone in de binnenstad – Milieudefensie krijgt gelijk

Het Eindhovense mobiliteitsbeleid t.a.v. het centrum
“De gemeente Eindhoven wil een aantrekkelijk, leefbaar, gezond en bereikbaar centrum met minder rijdend en stilstaand autoverkeer en meer ruimte voor aangenaam verblijven, voor groen en water en voor langzaam verkeer.

Het mobiliteitsbeleid levert tevens een belangrijke bijdrage aan de verbetering van de luchtkwaliteit en het realiseren van onze klimaatdoelstellingen.” Aldus B&W in een raadsinformatiebrief dd 09 juni 2020 over het Stappenplan Nul-emissiezone binnen de Ring.

In Eindhoven bestaat er een beperkte en een ruime opvatting van wat er met ‘centrum’ bedoeld wordt. In dit verhaal wordt de ruime opvatting bedoeld, de ruimte binnen de Ring (in de volksmond de Rondweg). Dit is tevens de Eindhovense Milieuzone.

Om het doel te bereiken werkt de gemeente op drie sporen:

Verminderen van verkeersruimte ten gunste van verblijfsruimte (bundelen, hogere bezettingsgraad en duurzame mobiliteit, en ook gericht op deelmobiliteit en stadslogistiek);
Veranderen (modal split verandering ten gunste van lopen, fietsen en openbaar vervoer);
Verschonen van de resterende mobiliteit (alleen maar duurzame/niet-fossiele brandstoffen; in techniek en gedrag).

Deze grafiek is in ziverre fout, dat de blauwe balken ook de verkeersbewegingen op de snelwegen buiten Eindhoven meetellen. Ik laat hem staan omdat de basale gedachte er achter klopt

Genoemde raadsinformatiebrief gaat over het laatste punt. De gemeente wil stappen zetten door het gebied binnen de Ring tot een verkeers-emissievrij gebied te ontwikkelen

Daarbij heeft de gemeente met drie trends te maken:

De gemeente zit van 01 jan 2020 tot 2025 aan de Rijksregelgeving mbt Milieuzones vast
De gemeente wil de Uitvoeringsagenda Stadslogistiek/Green Deal Zero Emissie Stadslogistiek (GD ZES) ondertekenen
De CO₂– uitstoot van het Eindhovense autoverkeer (exclusief de snelwegen) blijkt niet af te nemen, zoals gehoopt, maar toe te nemen.

De samenvatting op de website www.eindhoven.nl/projecten/eindhoven-op-weg-naar-een-nul-emissiezone-binnen-de-ring laat dat laatste zien met bovenstaande grafiek. De getallen zijn in ton.

Overigens is de grafiek in zoverre fout dat de gerealiseerde CO₂-uitstoot ( de blauwe balkjes) inclusief de snelwegen rond Eindhoven zijn, en niet exclusief zoals er staat. Voor het principe maakt dat niet uit want de uitgesplitste emissie exclusief de snelwegen stijgt ook.

Een aantal dingen doet Eindhoven al: vanaf 2025 zijn alle stadsbussen elektrisch, vanaf 2026 is de opstapmarkt voor taxi’s elektrisch (inclusief ondersteunende maatregelen) , er komen meer (snel)laadpunten en de gemeente vergroent de eigen zakelijke kilometers.

Het Stappenplan Nul-emissiezone binnen de Ring voegt daar maatregelen aan toe, die vooral de milieuzone betreffen.

Eindhovense milieuzone (het rode deel wordt slecht gehandhaafd, het blauwe deel in het geheel niet)

De Eindhovense Milieuzone is op dit moment groot, maar slap. Bijna de helft wordt niet gehandhaafd en de rest laks.
In het Stappenplan Nul-emissiezone binnen de Ring verbetert dat fors (de rijksregels verbieden een betere handhaving niet). De handhaving wordt vanaf 01 jan 2021 strenger en breidt uit tot bijna het hele gebied (alleen industrieterrein De Kade nog niet), en tot het hele gebied in 2030.
In 2022 moeten vrachtauto’s en alle bussen Euro6 worden, en vanaf 2025 nul-emissie.
Vanaf 2025 gaan bestelwagens onder de beperkingen van de milieuzone vallen (zakelijk gebruik nul-emissie en persoonlijk gebruik minstens Euro5 .

Medio 2020 moet het convenant Uitvoeringsagenda Stadslogistiek/Green Deal Zero Emissie Stadslogistiek (GD ZES) ondertekend worden.

Hieronder een volledig overzicht.

Milieudefensie Eindhoven
Milieudefensie Eindhoven is blij. Er gebeuren nu dingen die Milieudefensie Eindhoven in 2014 al voorgesteld had. Er is toen een alternatief vervoerplan ingediend met 3500 handtekeningen erbij.

Het duurde zes jaar of langer, maar uiteindelijk gebeurt er wat toen gevraagd is.

Het verdere proces
De gemeente heeft er al heel wat consultaties opzitten (bij sommige ervan is Milieudefensie betrokken geweest).
Dat traject wordt voortgezet. In de eerste helft van juli komen er digitale bijeenkomsten op wijkniveau en na de vakantie komt het in procedure in de gemeenteraad. De planning:

Begin juli Informatieve digitale bijeenkomst externe belanghebbenden
18 augustus BenW-besluit raadsvoorstel stappenplan met verslag consultatie zomer 2020
1 september A-avond/voorbereiding (eventueel)
8 september Meningsvorming
16 september Raad besluitvorming
Medio 2020 Uitvoeringsagenda Stadslogistiek (ondertekening)
Sept-Dec. 2020 Uitwerking Stappenplan

Ticketbelasting op uitgaande vluchten in Zwitserland

Het Zwitserse parlement heeft op 10 juni 2020 een grondige herziening van de CO₂ wet doorgevoerd. Zwitserland moet zijn uitstoot in 2030 gehalveerd hebben en het parlement nam daartoe, mede geïnspireerd door de vele klimaatacties, een pakket aan klimaatmaatregelen aan, waarvan een tickettax op uitgaande vluchten een onderdeel is. De stemverhouding voor het klimaatpakket als geheel was 135 tegen 59. Alleen de uiterst conservatieve SVP was als blok tegen – wat mogelijk nog tot een referendum kan leiden.

Een goed verhaal over het pakket als geheel is te vinden op www.ee-news.ch/de/article/43896/totalrevision-co2-gesetz-parlament-beschliesst-deutlich-klimamassnahmen-im-strassen-und-flugverkehr-und-ambitioniertere-inlandziele .

De tickettax bedraagt 30 tot 120 Zwitserse Frank per passagier, dit afhankelijk van de afstand en de klasse (dat is dd juni 2020 ongeveer 28 tot 112 Euro).
Voor privéjets wordt de tickettax 500 tot 5000 Zwitserse Frank per vlucht, afhankelijk van de grootte van het vliegtuig.

Transitvluchten zijn uitgezonderd, evenals vluchten voor medische doelen, werkvluchten en lesvluchten.

Van de opbrengst van de tickettax gaat 49% in een klimaatfonds. De rest wordt teruggeploegd naar de bevolking.

Inkomensafhankelijkheid van vlieggebonden CO2-productie in Zwitserland

Vliegen in Zwitserland is voor rijke Zwitsers. Hoe hoger het inkomen, hoe meer vliegreisgebonden CO₂per persoon per jaar. Weinig Zwitsers vliegen veel. Dat geeft bovenstaand diagram aan.
Het onderzoeksbureau Sotomo heeft uitgezocht dat bij de variant, die uiteindelijk gekozen is, 60 tot 90% van de Zwitsers financieel baat heeft bij de maatregel.

Een tickettax in deze vorm heeft een nivellerende werking.

Zie www.srf.ch/news/schweiz/co2-abgabe-auf-flugtickets-grossteil-der-bevoelkerung-koennte-finanziell-profitieren .

Goeie stunt: Greenpeace-directeur wil nieuwe voorzitter LTO worden

Nu Calon opgestapt is, zoekt de Land- en Tuinbouw Organisatie (LTO) een nieuwe voorzitter. Greenpeace-directeur Joris Thijssen zag z de kans schoon en solliciteerde maar vast.
Een en ander is na te lezen in De Boerderij van 10 juni 2020 en op de website van Greenpeace www.greenpeace.org/nl/greenpeace/40704/greenpeace-directeur-solliciteert-naar-lto-voorzitterschap/ . Daar staat ook de antwoordbrief en verdere documentatie.

Thijsen vindt zichzelf de juiste persoon “Als directeur Greenpeace Nederland werk ik vol enthousiasme aan een landbouwsysteem dat past binnen de grenzen van natuur en klimaat. Kortom, een landbouwsysteem dat niet langer aanjager is van de teloorgang van de Nederlandse natuur en ontbossing in landen als Brazilië en
niet langer een te grote bijdrage levert aan de uitstoot van broeikasgassen in Nederland. Maar ook een landbouwsysteem dat gezondheidsrisico’s, dierenwelzijnsproblematiek en verdere achteruitgang van de boerenstand voorkomt. Dit is cruciaal om onze aarde leefbaar te houden.
Het is inmiddels overduidelijk: ons kleine landje kan niet langer de tweede landbouwexporteur ter wereld zijn en tegelijk onze klimaat- en natuurdoelen halen.”

En “Graag zet ik mijn vaardigheden in voor de enorme uitdaging waar de landbouw voor staat; een halvering van de stikstofuitstoot binnen een termijn van tien jaar, in plaats van minister Schouten op te roepen het advies van commissie Remkes te ‘negeren’ . Dat betekent dat ik zou willen werken aan een omslag naar ecologische landbouw en veehouderij met drastisch minder dieren. Op die manier worden meerdere maatschappelijke problemen in een keer aangepakt.
Ook zou ik de minister van LNV willen bijstaan om de spelregels zo te veranderen dat de positie van de (kleinschalige) boer en teler in de keten wordt versterkt en deze een eerlijke prijs krijgt voor een duurzamer product.”

Waarna nog vele goede voornemens volgen.

De sollicitatiebrief is hieronder te vinden.

sollicitatie-joris-thijssen-naar-positie-voorzitter-lto-nederland_juni2020 Download

Algemeen directeur Van den Heuvel, die tijdelijk de baas is bij LTO, schreef een nette brief terug waarin hij Thijssen er op wees dat hioj er een beetje vroeg bij was. eerst wilde de LTO nog met de leden in gesprek over het profiel van de nieuwe voorzitter die, uiteraard, vooral als taak had het standpunt van de leden uit te dragen.
Desalniettemin wordt Thijssen uitgenodigd voor een gesprek.

De antwoordbrief van Van den Heuvel is hieronder te vinden.

LTO-brief-op-GP-sollicitatie-directeur-LTO Download

Goeie stunt van Greenpeace. Het is overigens terecht dat Greenpeace differentieert binnen de boerenstand. Boeren zijn er in alle soorten en maten en velen hebben het goed met de wereld voor.