In deze kolommen is eerder aandacht besteed aan het vonnis van de rechtbank Noord-Nederland, waarin uitgesproken werd dat de provincie Drente de effecten van de uitbreiding van de lelieteelt nabij het Natura2000-gebied Holtingerveld. De zaak was aangespannen door de afdeling Westerveld van Milieudefensie, in samenwerking met Milieudefensie landelijk. Concreet waren de bedreiging voor het Natura2000-gebied de grondwaterdaling t.b.v. de lelieteelt en het spuiten van gif. Zie Rechter: inzet bestrijdingsmiddelen zonder vergunning Wet natuurbescherming voortaan taboe .
Gladiolenteelt ten Westen van Grave (mogelijk na het, vanwege Corona, niet doorgaan van de Vierdaagse)
Kort nadien heeft de SP in Provinciale Staten vragen gesteld over het vonnis. Samengevat gaan die erover in hoeverre het op een hoog abstractieniveau gestelde vonnis ook een uitwerking had op de provincie Noord-Brabant en zo ja, hoever die invloed strekte.
De vragen (dd 09 juli 2021) zijn hieronder afgedrukt.
Vragen van de SP
Is het College van GS op de hoogte van de hier beschreven uitspraak?
Ligt de strenge opvatting van het ‘project-begrip’, zoals de rechtbank Noord-Nederland die hanteert, ten grondslag aan de huidige Brabantse verlening van Natuurvergunningen? Zo niet, hoe gaat uw College daar dan in de toekomst mee om?
Is het College van GS het met de SP eens dat het abstractieniveau in de uitspraak zodanig is, dat feitelijk voor elk gif- of grondwatereffect van elk soort teelt op nabijgelegen Natura2000-gebieden een natuurvergunning nodig is, behalve als deze teelt plaatsvindt in een volledige steady state-context die al voor december 2004 bestond?
Geldt de uitspraak, naar de mening van uw College, bijvoorbeeld ook voor het toenemend uitrijden van mest nabij Natura2000-gebieden? Kunt u uw antwoord toelichten?
Mogelijk zijn er na 2004 situaties ontstaan, waarbij uw College, met de uitspraak van de rechtbank Noord-Nederland in de hand, achteraf oordeelt dat er een Natuurvergunning aangevraagd en verleend had moeten worden, terwijl dat niet gebeurd is. Heeft u er zicht op in welke mate dit het geval is, en overweegt u stappen met terugwerkende kracht?
Ligt de opvatting van de Rechtbank Noord-Nederland dat de effecten van een project altijd in cumulatieve samenhang met andere plannen en projecten beoordeeld moeten worden, ten grondslag aan de huidige Brabantse verlening van Natuurvergunningen? Zo niet, hoe gaat uw College daar dan in de toekomst mee om?
In hoeverre deelde u de (door de Rechtbank onderuitgehaalde) opvatting van de provincie Drente dat het enkele feit, dat er een CTGB-toelating bestaat, voldoende reden is om bestrijdingsmiddelen als irrelevant te zien voor het verlenen van een Natuurvergunning? Zo dit het geval is, handhaaft u dan deze mening? Als uw College bestrijdingsmiddelen wel relevant vindt voor een natuurvergunning, welke afstand hanteert uw College dan als berekeningsgrondslag?
Op 28 september 2021 (dus na bijna drie maand) zijn de vragen beantwoord. Mogelijk is er over nagedacht. De tekst is hier te vinden –>
De provincie is het met de SP eens dat de letter van de wet ook in Brabant opgaat. Uiteraard. Specifiek betreft dat de inzet van het projectbegrip, de beoordeling van een project in cumulatieve samenhang met andere plannen en projecten, en de relevantie van bestrijdingsmiddelen voor een natuurvergunning (en daarnaast ook die van geluid en grondwateronttrekking). De provincie Noord-Brabant werkt niet met een vaste afstand van 250m,
De provincie maakt een andere inschatting dan de SP waar het gaat om de algemene strekking. De provincie brengt het Noord-Nederlandse vonnis als een specifiek geval waaraan “voorshands geen vergaande conclusies voor andere teelten en/of houderijen worden getrokken”. Verder meldt het antwoord dat de provincie Drente in hoger beroep gegaan is bij de Raad van State.
Men zou dit antwoord kunnen opvatten als een aanzet tot een Noord-Brabantse verdedigingslinie. Persoonlijk denk ik dat deze poging zal falen omdat het Drentse vonnis wel degelijk in zeer algemene bewoordingen gegoten is en daardoor het individuele geval overstijgt. Maar ik heb geen jurist en we zullen zien wat de Raad van State ervan zegt.
Hoe werkt het systeem waarmee luchtkwaliteitscriteria worden vastgesteld? De Wereld Gezondheids Organisatie (WHO) brengt met enige, niet al te frequente, regelmaat de Air Quality Guidelines (AQG’s) uit. Daarin adviseert de WHO de wereld wat naar haar inzicht de maximale vervuilingsconcentraties zijn door een handvol belangrijke stoffen, die in de buitenlucht aanvaardbaar zijn, gemiddeld over een periode die van de stof afhangt.
De ‘Guidelines’ zijn precies wat het woord zegt: richtlijnen. Het zijn dus, anders dan vaak gedacht, geen normen. De WHO heeft over het gebruik van zijn richtlijnen geen rechtsmacht. Integendeel, de WHO wordt regelmatig geteisterd door politieke stammenstrijd met geopolitiek karakter (bijvoorbeeld over Covid-19) en is vooral van zijn morele en wetenschappelijke gezag afhankelijk om zijn inzichten gerealiseerd te krijgen. Het wetenschappelijke gezag, althans bij dit onderwerp, is onomstreden. Aan elke uitspraak liggen bakken met goed onderzoek ten grondslag.
Een Canadees concentratie-effect verband tussen NO2 en de algemene sterfte (voor zover niet door toevallige oorzaken). Er zijn veel van dit soort studies en die zijn allemaal net wat anders, dus verabsoluteer deze ene niet. Een Hazard Ratio van bijvoorbeeld 1.05 betekent dat er 5% meer kans is op een negatief effect. De referentie 22,9µg/m³ is willekeurig gekozen)
Luchtvervuiling met een getalsmatige omschrijving Als service aan mijn lezers heb ik de relevante lijsten uit 2005 (WHO), 2008 (EU, ook Nederland) , en 2021 (WHO) naast elkaar gezet. Binnen enkele jaren moet daar dus een nieuw setje kolommen worden toegevoegd. Ik heb ook de Europese normen erbij gezet die niet van de WHO komen,
In nogal wat steden zit de luchtvervuiling zover boven de door de WHO gewenste waarde, dat de WHO tussendoelen vastgesteld heeft “Interim Targets” (maximaal 4). De eindwaarde zit daar niet bij.Ik heb die hierboven weggelaten omdat de tabel dan onhanteerbaar wordt. Men kan ze in het originele document terugvinden.
Bij het WHO-advies zit geen tijdschema en geen verplichting in welk interimniveau een staat of groep van staten zou moeten instappen. Zoals gezegd, is dat aan de politiek. De EU zou bijvoorbeeld kunnen bepalen dat de lidstaten in 2024 voor chronische blootstelling aan PM2.5 instappen op IT3 = 15 µg/m³ , in 2027 op IT4=10 µg/m³ en in 2030 op het eindniveau 5 µg/m³ . Let wel dat dit niet meer dan een voorbeeld is, maar het geeft wel aan dat het een politieke keus is.
Voor NO2 bijvoorbeeld zijn de Interim Targets IT1=40, IT2=30 en IT3=20µg/m³, waarna de eindwaarde van 10µg/m³ volgt. De NO2 – aanscherping is het opvallendste verschil tussen de versie dd 2005 en de versie 2021. Ooit dacht men dat dat NO2 meer een diagnose-instrument was en in zichzelf niet zo giftig, maar daar denkt de WHO dus nu anders over. Alle studies samenpakkend (een ‘meta-analyse’) en met enige versimpeling zegt de WHO, dat het verschil tussen 15µg/m³ en 25µg/m³ (jaargemiddeld) goed is voor 2% extra sterfte door alle oorzaken behalve toevallige, en daarbinnen voor 3% extra sterfte voor ziektes aan het ademhalingsapparaat.
De eindwaarde 10µg/m³ is zelfs lichtelijk dramatisch, als men zich bijvoorbeeld herinnert dat het geschil over de Knip in de Eindhovense Vestdijk over een jaargemiddelde waarde ging van 45µg/m³ (in 2016). Nu was dat toen de vuilste plek in het bewoonde gebied van Eindhoven en er zijn maatregelen genomen, maar de verschillen binnen Eindhoven en Brabant zijn nog steeds groot. Zie bijgevoegde NO2– kaart over 2019 uit de Atlas van de Leefomgeving ( https://www.atlasleefomgeving.nl/kaarten – je kunt daar uitvergroten en locaties aanklikken):
NO2-kaart van het gebied Helmond-Eindhoven-Tilburg-Den Bosch over 2019
10µg/m³ verschil haal je binnen Eindhoven wel. Ter vergelijking: Schiermonnikoog zit op 7µg/m³ .
Het betekent zeer veel minder verbrandingsprocessen.
Luchtvervuiling zonder getalsmatige omschrijving Over drie categorieën luchtvervuiling bestaat genoeg zorg om uitspraken te willen, maar nog niet genoeg onderzoeksmateriaal om die uitspraken te kunnen doen. Althans, als dat kwantitatief moet. Het betreft ultrafijnstof (UFP), BC/EC (in de volksmond roet), en Sand and Dust Storms (SDS). Ik heb hier onlangs al iets over geschreven, omdat het advies van de Nederlandse Gezondheidsraad over ultrafijn stof ongeveer tegelijk uitkwam met het advies van de WHO. Zie https://www.bjmgerard.nl/?p=16677 .
De WHO beperkt zich nu tot kwalitatieve uitspraken, die vooral handelingsvoorschriften zijn (‘good practice statements’). Daarvan bestaat een nette, samenvattende tabel die ik hieronder (vertaald) zal geven voor de eerste twee categorieën. De derde is niet voor Nederland van belang, maar wel voor landen met een flinke lap woestijn binnen de grenzen. In Nederland heb je kleine stuivende lapjes richting woestijn in de aspergevelden in een droog voorjaar, maar dat mag als zandstorm geen naam hebben.
Opbouw van een roetkorrel
BC/EG (technische aanduidingen voor roet) 1. Doe systematische metingen van black carbon en/of elementaire koolstof. Dergelijke metingen mogen niet in de plaats komen van of leiden tot een vermindering van de bestaande bewaking van die verontreinigende stoffen waarvoor al richtlijnen bestaan. 2. Inventariseer de emissies, beoordeel de blootstelling en koppel BC/EC aan bronnen 3. Neem maatregelen om de uitstoot van BC/EG binnen het betrokken rechtsgebied te verminderen en ontwikkel, waar nodig, normen (of streefcijfers) voor BC/EG-concentraties in de lucht.
UFP 1. Kwantificeer UFP in de lucht met een PNC (Particle Number Concentration in /cm3) vanaf een ondergrens van ≤ 10 nm en zonder bovengrens. 2. Breid de bestaande bewaking van de luchtkwaliteit uit door de monitoring van UFP te integreren in de bestaande monitoring van de luchtkwaliteit. Neem naar grootte gesegregeerde real-time PNC-metingen in geselecteerde luchtmeetstations op, naast en samen met andere vormen van luchtvervuiling waaronder fijnstof. 3. Maak een onderscheid tussen lage en hoge PNC om de emissiebeheersing door UFP-bronnen te prioriteren. Onder lage PNC kan worden verstaan < 1 000 deeltjes/cm3 (24-uurgemiddelde). Een hoge PNC kan worden beschouwd als > 10 000 deeltjes/cm3 (24-uurgemiddelde) of 20 000 deeltjes/cm3 (1-uurgemiddelde). 4. Gebruik opkomende wetenschap en technologie om betere invalshoeken te vinden voor de beoordeling van en blootstelling aan UFP , voor toepassing in epidemiologische studies en het beheer van UFP.
Aanvullende geldigheidsomschrijvingen: 1. De uitspraken zijn zowel buitenshuis als binnenshuis geldig, maar: 2. De WHO-studie gaat niet over de werkomgeving (daarvoor bestaan andere documenten) 3. De studie gaat over afzonderlijke stoffen en niet over mengsels 4. De studie gaat niet over persoonlijke beschermingsmiddelen (daarvoor bestaan andere documenten)
Lees dit als volgt: Ga uit van de situatie in 2016. Toen stierven er in Afrika aan PM2.5 474.000 mensen. Zou men in Afrika voor PM2.5 Interim Target 2 bereiken (25microgram/m3), dan zouden er 349.000 mensen aan PM2.5 sterven (met een onzekerheidsmarge). Het verschil is ruim een kwart van de sterfte in 2016. De procentschaal is dus cumulatief. In Europa maakt het bereiken van bijvoorbeeld Interim target 2 veel minder verschil, omdat het gros van de Europese landen al verder is. Daar begin je pas vanaf Interim target 3 echt verschil te zien (15microgram/m3).
De chipmachinefabriek ASML in Veldhoven, op industrieterrein De Run, groeit aan alle kanten uit zijn voegen: nu 16.000 en over een paar jaar 20.000 werknemers. Dat leidt tot steeds grotere verkeersproblemen.
Het ASML-gebouw in de verte
De gemeenten Eindhoven en Veldhoven, de provincie Noord-Brabant, ASML en het ministerie van I&M hebben in augustus 2019 een samenwerkingsbijeenkomst getekend met openbaar vervoer- oplossingen, een goede fietsaanpak, verbetering van de Kempenbaan Oost, en een systeem van parkeren op afstand met duurzaam vervoer van en naar het industrieterrein.
Dat parkeren op afstand leidde tot commotie toen een dergelijke locatie gepland was in een natuurgebied in Waalre-Noord. Milieudefensie heeft daar actie tegen gevoerd, met als gevolg dat het plan uit beeld verdween.
Daarna heeft Milieudefensie Eindhoven met ASML gesproken (12 nov 2019), in welk gesprek ASML nadere toelichting gaf op de plannen, en op de problemen die ontstonden bij de realisatie. Een voorbeeld was een voorgenomen transferium op het (toen) E3-strand, nu landgoed Duynenwater.
Het Eindhovens Dagblad van 28 sept 2021 meldt nu dat het E3-transferium gerealiseerd is, vooralsnog voor vijf jaar. Er worden ruim 2000 parkeerplaatsen gerealiseerd, waarna de laatste kilometers worden afgelegd met de bus of de elektrische fiets (1200 fietsparkeerplekken). Er wordt ook gewerkt aan andere transferiumpunten, bijvoorbeeld in Veghel.
Bij de ASML-gebouwen zelf zijn er ruim 6500 parkeerplaatsen (vooral in de parkeergarage langs de A67), en dat worden er niet meer ook al is de behoefte ruim het dubbele. “We willen de medewerkers uit de auto krijgen” aldus directeur vastgoed Wartenbergh, indertijd gesprekspartner van Milieudefensie. Het ‘nieuwe normaal” wordt extra plek voor fietsparkeren. Dat wordt 5500 plekken.
Er wordt, in samenwerking met andere grote bedrijven, ook gewerkt aan provinciale “business-buslijnen” en aan de reisapp Turnn, samen met de gemeente Eindhoven, en aan een carpoolsysteem. Op de ASML-camping komen ook maatschappelijke voorzieningen, zoals een supermarkt.
ASML verwacht dat na Corona zo’n 20% structureel zal worden thuisgewerkt (zie Thuiswerken en de gevolgen voor wonen, werken en mobiliteit ), en streeft ernaar dat het autoaandeel in het woon-werkverkeer daalt van 69% naar 47% eind 2025.
Het advies is een vervolg op een eerder advies “Gezondheidswinst door schonere lucht”(2018). Op basis hiervan is het Schone Lucht Akkoord tussen de gemeente en de lagere overheden opgezet. Bij de bespreking van het advies uit 2018 bleven er vragen over over ultrafijnstof (UFS in het Nederlands, Ultrafine Particles, UFP, in het Engels. UFP is beter, want de particles hoeven niet vast te zijn wat ‘stof’ suggereert). Dat was de aanleiding voor het nu uitgekomen verzoek. Een artikel op de site over het advies uit 2018 is te vinden op Gezondheidswinst door schonere lucht . Een reactie op deze site, met verdere verwijzing, op het Schone Lucht Akkoord in Brabant is te vinden op Het Schone Lucht Akkoord in Brabant .
Over het PM-systeem en over roet Voorafgaande aan het rapport van de Gezondheidsraad wat nadere uitleg en historie. Er zijn soms misverstanden in omloop.
Dat er verband is tussen stof enerzijds en ziekte en dood anderzijds, is op zich al sinds de prehistorie bekend: zandstormen. Ook in de nabije historie is er een rijke documentatie van stofstormen, zoals de Dust Bowls in de VS. Zie bijvoorbeeld Dust pneumonia blues (Woody Guthrie) en History Brief: Dust Pneumonia and Dust Storm Preparations . Wie verband zoekten zoekt tussen ecologisch wanbeheer, extreme droogte en (in dit geval binnenlandse) migratie kan er terecht.
Ook silicose bij mijnwerkers is bekend.
‘Oud’ is echter niet ‘voorbij’. Nog in september 2021 was er een geschil tussen de Inspectie SZW enerzijds en Prorail anderzijds,over het vrijkomen van respirabel kwartsstof bij de aanleg van ballastbedden voor spoorrails. Zie SZW: ProRail mag geen kwartsstof meer gebruiken in tunnels en bij treinstations_SpoorPro_23sept2021 In het recente luchtkwaliteitsadvies van de WHO komen overigens zand- en stofstormen weer terug.
Gaandeweg is sinds die tijd de PM-aanduiding in zwang gekomen. Met PM10 wordt bedoeld een verzameling deeltjes met een (voor fijnproevers: aerodynamische) diameter <10µm (1µm is eenduizendste millimeter). In principe kun je PM-elk getal doen (een verzameling zandkorrels van 1mm is dan PM1000) en loopt bovenstaande stofstorm ergens van PM2 tot PM300. Dat is uiteraard afhankelijk van waar het zand of stof vandaan komt). Gebruikelijk zijn echter de getallen PM10, PM2.5, soms PM1 en PM0.1 . Vanaf PM10 naar beneden heet het fijnstof en vanaf PM0.1 naar beneden heet het ultrafijn stof (UFS of UFP). Zomaar wat voorbeelden:
Een mensenhaar is ongeveer 50 µm dik
Een covid19-virusdeeltje is ongeveer 0,08 µm. De druppeltjes waar ze in zitten zijn enige tiende tot enige honderden µm , afhankelijk van allerlei aannames.
Een E.colibacterie is 1 a 2 µm
Typische luchtvaartemissies zitten rond de 0,02 µm
Een moderne Dyson Microstofzuiger adverteert dat hij 99,99% van de deeltjes tot 0,3 µm tegenhoudt
Een enkel ammoniumnitraatmolecuul (een gangbaar secundair reactieproduct tussen ammoniak uit de landbouw en doorgereageerde stikstofoxides uit de straalmotor) is ongeveer 0,0003 µm . Dat is meteen ongeveer de onderkant van de PM-schaal, als men die hier nog zou hanteren.
Een enkel benz(a)pyreen-molecuul (een beruchte polycyclische aromaat die zeer kankerverwekkend is) is 0,00085 µm lang. Het molecuul vormt met zichzelf en verwante moleculen aggregaten die wij als roet kennen, en die in de orde van grootte van een halve micrometer of meer zijn (en dus niet meer ultrafijn).
Let wel dat de aanduiding UFS/UFP dus een grootte-aanduiding is. Dat was de vraag die aan de Gezondheidsraad gesteld werd. Een uitdrukking als ‘roet’ is een samenstellingsaanduiding en viel dus niet in de taakopdracht. Daarom, en omdat het meeste roet, uitgedrukt als gewicht, buiten de UFP-categorie valt, is het in de studie buiten beschouwing gebleven.
Historisch gezien werkte de wetenschap van grof naar fijn om de eenvoudige reden dat de meetmethodes steeds beter werden. De wetenschap begon zonder PM-aanduiding en verschoof toen via PM10 en PM2.5 naar PM1 en PM0.1 , waar nu ongeveer het front ligt. Voor PM2.5 wordt er al een kleine acht jaar een omvangrijke epidemiologisch corpus opgebouwd. Er beginnen nu resultaten binnen te komen voor het submicrometergebied, maar nog niet zoveel dat er op dit moment getalsmatige richtlijnen en normen bestaan. Ook het recente rapport van de WHO (dd sept 2021) beperkt zich tot kwalitatieve uitspraken en een pleidooi voor verdere studie.
De research is wel zover dat men tot de communis opinio gekomen is, dat UFP niet meer gewogen maar geteld worden met, in de EU, een gestandaardiseerde telmethode. UFP zijn zo licht, dat zelfs een enorm aantal qua gewicht in het niet valt bij één PM2.5-deeltje. De eenheid is daarom het aantal deeltjes per cm3 (#/cm3 ). In zijn recente rapport noemt de WHO <1000 #/cm3 (etmaalgemiddeld) weinig en > 10.000 #/cm3 (etmaalgemiddeld) of 20….000 #/cm3 (uurgemiddeld) veel, maar dat is geen formeel advies.
De research is nog niet zover dat er een systeem van emissieregistratie bestaat, en dat er UFS-meetnet is. TNO runt een permanent meetpunt in Cabauw in Utrecht, en het Landelijk Meetnet Luchtkwaliteit heeft een meetpunt in Amsterdam-Osdorp (ingesteld voor het Schipholonderzoek en daarna overgenomen door de gemeente Amsterdam, zie gemiddelde UFP-concentraties in Osdorp in 2019).
Omdat de deeltjesomvang als criterium is ingesteld, is er veel discussie of de vele samenstellingen en herkomstbronnen binnen dezelfde groottecategorie allemaal even gevaarlijk zijn. Dat is nog onbeslist. Ikzelf bijvoorbeeld (maar daarover schrijven de WHO en de Gezondheidsraad niet) vraag me af of goed in water oplosbare secundaire producten als ammoniumnitraat en ammoniumsulfaat niet gewoon in het longvocht oplossen en dan dus deeltje-af zijn. De twee stoffen zijn niet inherent gevaarlijk. Waar dan tegenover staat dat roet-achtige stoffen dus misschien extra gevaarlijk zijn. Nader onderzoek moet dat leren.
Bronnen en gedrag van UFS Primair ultrafijnstof wordt vooral uitgestoten als direct product van verbrandingsprocessen (bijvoorbeeld submicrometer roet). Secundair UFS wordt gevormd uit gassen die bij die verbrandingsprocessen vrijkomen (bijvoorbeeld SO2 en NO en NO2), die eerst verder oxideren en dan andere gassen pakken (zoals bijvoorbeeld ammoniak uit de landbouw). Het resultaat zijn zeer kleine korreltjes vaste stof als ammoniumnitraat en ammoniumsulfaat. Wat ook kan is dat doorgereageerde SO2 uit zwavelhoudende brandstof waterdamp om zich heen verzamelt en dan druppeltjes zwavelzuur vormt. Men kan de atmosfeer het beste zien als een groot en ingewikkeld reactievat waarin van alles mogelijk is, en waarin zich mensen bevinden.
Omdat de reactieve UFS-sen al gauw zichzelf of andere deeltjes vastpakken, klonteren ze en verdwijnen ze, doordat ze de PM0.1-grens overschrijden, uit de definitie (niet uit de atmosfeer). Ze kunnen bijvoorbeeld ook uit de atmosfeer verdwijnen bij een regenbui (stikstofdepositie) of smogreacties aangaan. Een gemiddeld UFP-deeltje leeft ca drie uur, maar ze worden steeds weer aangevuld.
Concentraties UFS-concentraties (en ook roetconcentraties) zijn dan ook sterk tijd- en plaatsgebonden. Afhankelijk van de omstandigheden draagt UFP-vervuiling enkele honderden meters tot enkele tientallen kilometers. Bij de Atlas van de Leefomgeving zie je op een roetkaart de wegenstructuur zeer veel beter dan op een PM10-kaart. Uit deze vaststelling volgt logischerwijs dat een gemeentebestuur zeer veel beter roetconcentraties kan beïnvloeden dan PM10-concentraties.
Alle luchtvervuiling bevat een achtergrondcomponent en een regionale-lokale component. De linker tekening (beide tekeningen afkomstig uit het achtergronddocument Blootstelling en in #/cm3) geeft de achtergrondconcentraties in Nederland (wat je krijgt als je alle nabije, geprononceerde bronnen wegdenkt). De rechtertekening is een voorbeeld van de berekende impact van vijf industriele lozers op de Particle Numbers (PN) in de Rijnmond in 2012, op basis van hun zwavelemissies.
Omdat PM0.1-concentraties sterk tijd- en plaatsgebonden zijn, en omdat er veel informatie ontbreekt, kan men op basis van modelberekeningen slechts tot schattingen komen van een wijde range aan mogelijke concentraties. Dat geeft onderstaande schets (kijk ook even terug naar wat de WHO als ‘weinig’ en ‘veel’ beschouwt.
Medische effecten UFP-vervuiling treedt altijd op in combinatie met andere vervuiling (NOx, PM2.5, roet). Die zijn ook schadelijk. Het is niet eenvoudig om de schade, die specifiek veroorzaakt wordt door UFP, te isoleren van schade door andere stoffen in die context (‘co-pollutants’). Dat gebeurt eigenlijk pas na 2017.
Na 2017 hebben er 16 studies plaatsgevonden, waarvan 13 met correctie voor co-pollutants. Dit aantal is overigens nog steeds niet heel erg groot. De Gezondheidsraad geeft dit overzicht alleen voor lange blootstellingsduren. In het achtergronddocument ‘Gezondheidseffecten’ wordt een en ander meer in detail besproken. Er staan daar enkele kortlopende studies genoemd, waaronder rond Schiphol.
De Gezondheidsraad hanteert een systeem van de Environmental Protection Agency (EPA) in de VS. Die hanteert voor de bewijskracht de niveau’s ‘aangetoond’, ‘waarschijnlijk’, ‘indicatief’ en ‘onvoldoende’. Langs deze meetlat gemeten, is de bewijskracht, volgens de Gezondheidsraad, in sommige gevallen verschoven van ‘onvoldoende’ naar índicatief’.
Voor kortdurende respectievelijk langdurige blootstelling levert dit op:
Het achtergronddocument ‘Gezondheidseffecten’bevat een lijst met gegevens van 26 langlopende onderzoeken (de 10+16 uit tabel2). Ik heb er hieronder één groot onderzoek uit 2019 uit Toronto afgedrukt als voorbeeld.
Voor nadere informatie verwijs ik naar de hoofdtekst en het achtergronddocument. Beschrijving voert hier te ver en ik ben terughoudend met het schrijven van medische teksten.
Er wordt veel gespeculeerd over of het thuiswerken tijdens Corona een blijvertje is, en zo ja, wat daarvan de te verwachten gevolgen zijn voor de woningmarkt, de kantorenmarkt en de mobiliteit. Het PBL (PlanBureau voor de Leefomgeving) heeft (uit eigen beweging) geprobeerd om dat te kwantificeren. Zie https://www.pbl.nl/publicaties/thuiswerken-en-de-gevolgen-voor-wonen-werken-en-mobiliteit .
Ik heb op deze locatie vooral interesse in het mobiliteitsaspect, omdat dat een relatie heeft met milieu en klimaat. De effecten op woning- en kantorenmarkt blijken er overigens niet te zijn, althans niet binnen de beperkingen van dit onderzoek. Omdat inmiddels de 29000ste bezoeker aan de home page van deze site gepasseerd is, af en toe een persoonlijke zijsprong.
De methode Het voorspellen van de toekomst is altijd lastig, vooral vooraf. Het PBL heeft naar vermogen geprobeerd er wat van te maken met een omvangrijke literatuurlijst van mede-toekomst voorspellers, bestaande statistiek van o.a. KIM en CBS, en diepte-interviews met 35 thuiswerkers uit focusgroepen. Maar ik blijf enige scepsis houden over voorspellingen, mede omdat de uitkomst van nog te ontwikkelen handelen van overheden en werkgevers afhangt.
De studie bevat hier en daar slordigheden (volgens mij zijn de koppen bij tabel 8.3 fout en is fig. 8.5 onvolledig afgedrukt). Verder hanteert ook deze studie de ergerlijke gewoonte om van alles te bewijzen met alleen maar procenten/procentpunten, waarbij halverwege de rekenbasis verspringt. Je kunt het zelfs niet in de bijlage opzoeken. Dat soort praktijken dienen eigenlijk verboden te worden.
Dat neemt niet weg dat ik inschat dat het verhaal basaal klopt.
Hoewel mijn focus niet op de sociologie is, maar op de uitwerking op de mobiliteit, wil ik toch de lezer dezes wat sappige details niet onthouden die de droge PBL-tekst verlevendigen. Zoals van die mevrouw die alleen maar kon thuiswerken als vriendlief de papegaai mee naar boven nam, maar vriendlief was er helaas niet altijd. Waarbij vaak de hond een belangrijk begunstigde van het thuiswerken was. Of het echtpaar dat geen goed collegapaar was: “Hij vond dat ik te hard praatte, dat ik te veel op het toetsenbord sloeg, ik vond dat hij smakte, dus wij werken niet op dezelfde verdieping en wij zien elkaar overdag ook niet.”.
Heel erg grosso modo stellen de meeste thuiswerkers een mix op prijs “Er gebeuren toch wel goede dingen bij het koffiezetapparaat. Alleen zou ik dan bijvoorbeeld vier dagen willen werken en één dag thuis om toch die productieve dag te hebben, dus eigenlijk weer precies geflipt. Ja, omdat ik ook gewoon veel met studenten werk, mensenwerk doe. Dus contact is gewoon heel belangrijk. Voor het werk zelf vind ik het vaak niet nodig om naar het werk te gaan: de computer die ik hier heb staan is dezelfde als die op kantoor”.
De omvang van het thuiswerken Het eerste wat opvalt is dat, anders dan wellicht gedacht, het thuiswerken tijdens Corona niet sterk toegenomen is en vóór Corona ook al een beetje toenam. In 2013 werkte 6% van de werkzame beroepsbevolking altijd thuis, 31% soms en 63% nooit. In het vierde kwartaal van 2019 (net voor Corona) werkte 6% van de werkzame beroepsbevolking altijd thuis, 35% soms en 59% nooit. In het vierde kwartaal van 2020 werkte 17% van de werkzame beroepsbevolking altijd thuis, 29% soms en 54% nooit. Met andere woorden, de belangrijkste verschuiving is binnen de groep die al thuiswerkt, en wel van soms naar altijd.
Van de ‘nooit-groep’ (het gele gebied boven) heeft een deel een beroep dat zich, in elk geval op papier, zou lenen voor thuiswerken. Hoe groot die groep is, valt door het gehannes met procenten en procentpunten niet te achterhalen. Na enig gepuzzel kom ik op ca 20 a 25% van de hele werkzame beroepsbevolking. Je zou zeggen dat er nog enige reserve is.
(een verplaatsing is een ‘enkeltje’. Een gemiddeld aantal verplaatsingen kan 1,0 zijn vanwege part time-werk en thuiswerk. De tabel vergelijkt het 4de kwartaal van 2019 met dat van 2020. Een ‘levensgebeurtenis is bijvoorbeeld een sterfgeval of een nieuw kind).
Wat heeft dat voor gevolgen voor de mobiliteit? Thuiswerken heeft twee voor de hand liggende effecten op het woon-werkverkeer: er vinden minder bewegingen plaats, en spitsmijden wordt makkelijker. Daar staat tegenover dat het aantal verplaatsingen voor andere doelen dan het woon-werk verkeer toe blijkt te nemen, wat de winst bij het woon-werkverkeer deels ongedaan maakt.
Per saldo is het voornaamste effect, aldus het PBL, dat de spits ontlast wordt. Het PBL kwantificeert elke 1% minder autokilometers, op basis van eerdere literatuur, op 3 a 4% minder files – als het meezit, zelfs nog meer.
OP basis van de interviews meent het PBL te weten dat Corona een blijvend effect zou kunnen hebben van 8% minder woon-werkverkeer.
De omslag van kwantiteit in kwaliteit Ik ben in mijn politieke jeugd bij de SP opgevoed met de marxistische filosofie van het dialectisch materialisme. Ik heb daar nooit spijt van gehad. De SP is er mee gestopt, en daar hebben ze nu misschien wel spijt van – dat zou in elk geval zo moeten zijn.
Een van de dialectische wetten is de omslag van de kwantiteit in de kwaliteit. Een grootheid kan een tijd lang gradueel verschuiven tot er een sprongsgewijze verandering optreedt. Het is ook in de natuurwetenschap een bekende gedachte, alleen heet die daar anders (bijvoorbeeld een fase-overgang). Met enige fantasie kun je trouwens filevorming ook wel als een fase-overgang zien.
De gevoeligheid van files voor het aantal autokilometers (die in de PBL-studie wel benoemd wordt) hangt van een onderliggend proces dat in de PBL-studie niet apart benoemd wordt, namelijk de I/C – verhouding van een wegtraject of kruispunt (de intensiteit van het aantal auto’s gedeeld door de maximale capaciteit). Laat de intensiteit van het autoverkeer op een traject toenemen vanaf 0, dan ontstaat er een sprong (in de vorm van het ontstaan van files) bij een I/C verhouding van 0.85. Kort door de bocht, geen files als I/C < 0,85 en wel files als >0,85. Ik ben er mee doodgegooid bij discussies over de Ruit om Eindhoven (waarvan het meest omstreden deel, de weg langs het Wilhelminakanaal, uiteindelijk niet doorging – een grote triomf Ruit-zombies (update dd 8 april 2018) .
Gevolgen voor het handelen van de overheid Het eerste wat de overheid moet doenis het blijvende voordeel van thuiswerken vastleggen, want dat voordeel is niet vanzelfsprekend. Dat werkt vooral via de werkgevers. Thuiswerken als volwaardige vorm van arbeid moet worden gestimuleerd, bijvoorbeeld door het accepteren van variabele werktijden. Thuiswerkmogelijkheden en thuiswerkvergoedingen worden nu al in sommige CAO’s vastgelegd. Ook kan een ander beleid gehanteerd worden t.a.v. leaseauto’s.
Het voordeel voor de overheid kan zijn dat er minder investeringen in infrastructuur nodig zijn. Nu worden autowegen en treinverbindingen vaak op piekbelasting gedimensioneerd. “De toegenomen flexibiliteit zorgt ervoor dat de piekbelasting van het wegennet en het openbaar vervoer afneemt, waardoor beleidsmakers zich moeten afvragen of geplande uitbreidingen van snelwegen of treinverbindingen wel nodig blijven”, stelt hoofdonderzoeker Edwin Buitelaar.
Deze maand gaat een tweejarig project van start waarin het Nederlandse Deltares, samen met het World Resources Institute en het World Wildlife Fund, een nieuw informatieplatform gaat bouwen dat precies laat zien hoeveel zoet oppervlaktewater er op elke plek op aarde is: Global Water Watch.
Met de informatie uit de Global Water Watch kan het water in de samenleving beter in evenwicht worden gebracht en kunnen overstromingen en droogtes die veroorzaakt worden door klimaatverandering, beter worden beheerst. Om dit evenwicht te helpen bereiken, zal de Global Water Watch openbare informatie verstrekken over beschikbare zoetwatervoorraden.
Global Water Watch wordt gratis toegankelijk en overheden en burgers kunnen er, online en via een app, informatie krijgen over waterstanden in hun regio.
Google heeft meebetaald aan het project.
De analyses worden in hoofdzaak gebaseerd op satellietmetingen van NASA en ESA, in combinatie met metingen ter plaatse
Deltares zal zich gaan richten op remote sensing en het ontwikkelen van machine learning-algoritmen (de ruwe data zijn zonder deze bewerking niet goed genoeg voor beleid). De rol van WRI in dit project is om de eisen van de gebruikers in kaart te brengen en pilots te ontwikkelen. WWF zal de vertaalslag maken naar belanghebbenden en zal de dialoog faciliteren binnen lokale gemeenschappen, die er gebruik van kunnen maken.
Onderstaande foto is een detail uit een grotere foto, die door de ESA (European Space Agency) gemaakt is door satellietopnamen met de Sentinel-1 van 03 en 15 juli 2021 te vergelijken, en daar kunstmatige intelligentie op los te laten. Op de foto zijn de overstroomde gebieden langs de Maas te zien ten Zuiden van Roermond.
Op de site van de gemeente Tilburg staat een persbericht dat ik hieronder overneem. Ik vind dat er goede ideeën in zitten waar men ook in Eindhoven (waar ook veel binnenstedelijk gebouwd wordt) naar zou kunnen kijken.
De leefbaarheid van Tilburg is er mee gemoeid. En omdat een ondergrondse parkeerplaats €50.000 per stuk kost (welk bedrag uiteindelijk in de koop- of huurprijs van de appartementen terecht komt), kan een kelderloze flat tot goedkopere appartementen leiden – in ruil waarvoor men de immateriele prijs betaalt dat men zijn/haar verplaatsingsbehoefte anders moet invullen.
Een wat uitgebreider artikel staat in het Brabants Dagblad van 11 september 2021 onder de kop “Tilburg gaat strijd aan met ruimtegebrek voor auto’s” .
Nieuw beleid parkeren en deelmobiliteit
Het college wil één systeem voor deelmobiliteit ontwikkelen. Ook wil het parkeerplaatsen in parkeergarages beter benutten. Dit om genoeg ruimte te houden in de stad voor bijvoorbeeld parken en terrasjes.
De komende 20 jaar komen er in Tilburg zo’n 25.000 woningen bij. Het gemeentebestuur wil die woningen bijna allemaal bouwen binnen de bestaande stad. Deze zogenoemde verdichting heeft grote gevolgen voor het gebruik van onze openbare ruimte.
Het college stelt daarom voor om voor heel Tilburg één systeem voor deelmobiliteit te ontwikkelen, zodat mensen minder afhankelijk worden van een eigen auto. Ook wil het college de parkeerplaatsen in parkeergarages, die een groot deel van de tijd leeg staan, veel beter benutten. Een slim systeem met abonnementen moet daarvoor zorgen. Daarnaast wordt daar waar dat mogelijk is, extra parkeerruimte bijgebouwd binnen grotere bouwprojecten, met mogelijkheden voor dubbelgebruik voor bewoners en bezoekers. Tot slot komt er een concreet toekomstplan voor transferia. Dat zijn parkeervoorzieningen aan de rand van de stad, met snelle verbindingen met het centrum.
“We moeten ervoor zorgen dat we genoeg ruimte behouden voor groen, voor voetgangers, fietsers en om prettig te verblijven op de pleinen, parken terrasjes en in parken. Dat betekent dat de ruimte voor de auto, met name in en rond de binnenstad, kleiner wordt”, aldus wethouder Rik Grashoff (parkeren, mobiliteit en binnenstad).: “Met deze groei van onze stad en de eisen die dat stelt aan een leefbare, groene en veilige openbare ruimte, zijn slimme en schone mobiliteitsoplossingen dringend nodig. We hebben over dit thema al belangrijke besluiten genomen of gaan die snel nemen, zoals over ons wegennetwerk en de cityring. Maar ook het voorkomen van een verdere toename van de parkeerdruk in mhet name de binnenstad is belangrijk. Daarvoor stellen we nu het nieuwe actuele parkeer- en deelmobiliteitsbeleid vast.”.
Nieuw beleid
Het nieuwe parkeer- en deelmobiliteitsbeleid bestaat uit 4 onderdelen:
We benutten de restcapaciteit in parkeergarages in de binnenstad beter. Vooral in de avonden en buiten de weekenden zijn er nog veel ongebruikte parkeerplaatsen in de parkeergarages. Maar zelfs tijdens de piekuren staan er nog honderden parkeerplekken leeg. De bedoeling is dat meer inwoners deze vrije plekken in de garages benutten door hun auto minder op straat te parkeren, en maar meer in een parkeergarages. Hiervoor wordt een nieuw systeem van abonnementen ontwikkeld.
We stimuleren deelmobiliteit. Dit betekent minder eigen auto’s en meer elektrische auto’s die gedeeld worden door een straat of buurt. De gemeente wil hier de regie nemen om, samen met organisaties die hiervoor oplossingen voor bieden, een nieuw systeem voor te maken.
We onderzoeken of het voor grote gebiedsontwikkelingen in de stad mogelijk is om daarbinnen parkeervoorzieningen bij te bouwen, die zowel door bewoners als bezoekers gebruikt kunnen worden.
We werken een concreet plan uit voor zogenoemde transferia:, parkeervoorzieningen aan de rand van de stad, met snelle verbinding met het centrum.
Deze onderdelen worden de komende periode verder uitgewerkt. Gesprekken hierover met belanghebbende organisaties zijn al opgestart. Binnenkort worden hierover ook gesprekken georganiseerd met betrokkenen uit de (binnen)stad.
Vervolg
In november behandelt de gemeenteraad de actualisatie van het parkeerbeleid en deelmobiliteit. Meer informatie hierover is te vinden op de webpagina met raadsinformatie.
Inleiding Het Rijk is met, inmiddels, alle provincies en een groeiend aantal gemeenten in januari 2020 het Schone Lucht-Akkoord (SLA) overeengekomen. Met het SLA willen de partijen 50% gezondheidswinst bereiken (in 2030 t.o.v. 2016), wat gekwantificeerd wordt als het terugdringen van het statistisch vervroegd overlijden van 9 naar 5 maand, en 4000 tot 5000 minder voortijdige sterfgevallen. Zie Schone Lucht Akkoord – een halfvol glas . Er staat een budget voor van €50 miljoen, verdeeld over de jaren 2020 t/m 2023.
Ik vond het toen de vraag of je dit een half vol of een half leeg glas moest noemen. Dat vind ik nog steeds, maar ik laat dat nu voor wat het is, en ga naar de uitvoering kijken.
De Minister heeft inmiddels de Uitvoeringsagenda, met bijbehorende Kamerbrief, naar de Tweede Kamer gestuurd, en een subsidiesysteem opgetuigd via het SpUk – systeem (Specifieke UitKering), geopend van 01 april t/m 31 oktober 2021. Het subsidiesysteem loopt via RVO op https://www.rvo.nl/subsidie-en-financieringswijzer/spuk-sla . Hier zijn de precieze voorwaarden te lezen.
Bron: het Schone Lucht Akkoord jan 2020
Subsidieerbare projecten moeten de emissie van NOx , PM10, PM2.5, ammoniak en zwaveldioxide voorkomen (afvangen en filteren en dergelijke telt niet mee). De overhead moet <30% zijn en om de gezondheidswinst van een maatregel in te boeken bestaat een rekentool. Het gaat om ‘echte’ cofinanciering. Het rijk betaalt de helft en de partner de andere helft, uit eigen geld (en dus niet met elders gesprokkeld geld). Men kan voor maximaal 5 projecten subsidie krijgen. Een precieze beschrijving van de themagroepen en pilots is te vinden op https://www.schoneluchtakkoord.nl/schone-lucht-akkoord/themagroepen/ .
Er zijn
Reguliere emissieverlagende projecten (goed voor maximaal €500.000 per stuk)
Er zijn pilotprojecten (goed voor maximaal €500.000 per stuk) in de categorieën
Mobiliteit
Mobiele werktuigen
Industrie
Houtstook (bedoeld wordt kleinschalige houtstook door particulieren)
Binnenvaart en havens
Landbouw
Internationaal luchtbeleid
Participatie en citizen science
En daarnaast zijn projecten (goed voor maximaal €100.000 per stuk) mogelijk in de categorieën
Innovatieve maatregelen
Kennis- en adviesproducten
Participatie en communicatie
De acht pilotcategorieën vallen binnen gelijknamige themagroepen. Daarnaast is er een themagroep Monitoring en Hoogblootgestelde locaties en kwetsbare bestemmingen (nadere details zie de Uitvoeringsagenda (blz 11, 12).
De Brabantse gemeenten In Noord-Brabant doen mee de gemeenten ’s Hertogenbosch, Bernheze, Best, Boekel, Boxmeer, Boxtel, Breda, Cuijk, Eersel, Eindhoven, Helmond, Heusden, Landerd, Meierijstad, Mill en St Hubert, Oss, St Michielsgestel, St Antonis, Son en Breugel, Tilburg, Uden, Vught en Waalwijk. (Men mist hier overigens een gemeente als Moerdijk en meer algemeen West-Brabant).
Breda is lid van de themagroep monitoring en houtstook. Helmond is lid van de themagroep houtstook en heeft een pilotlopen op dat gebied. Boxtel, St Michielsgestel en Uden zijn lid van de themagroep landbouw. Eindhoven draait (met anderen) een pilot civil science.
De provincie Noord-Brabant De provincie is coördinator van de themagroep landbouw, draait een pilot civil science (mogelijk dezelfde als de gemeente Eindhoven), en is lid van de themagroepen monitoring, hoogblootgestelde locaties en kwetsbare bestemmingen, industrie en houtstook.
De provincie heeft inmiddels subsidie toegezegd gekregen voor het maximale aantal van vijf projecten. Over of die daadwerkelijk uitgevoerd gaan worden, moet nog daadwerkelijk beslist worden door GS. Bij de voortgangsrapportage SLA dd voorjaar 2022 wordt dit achteraf verantwoord.
Even aannemende dat alles, waar geld voor is, ook doorgaat, leidt dit tot de volgende projecten (de bedragen zijn steeds die van het Rijk en de provincie samen):
Pilot combiluchtwassers (€735.000): onderzoek hoe ammoniak- en geurrendement van combiluchtwassers verbeterd kan worden. Daarvan zijn er 2000 in Brabant. Zie ook Het grillige gedrag van luchtwassers .
Emissiearm of -vrij onderhoud van 550km weg (€137.200)
Walstroom Moerdijk (€436.000): twee aansluitpunten voor zeeschepen voor de haven van Moerdijk. Die vervangen (deels) dieselaggregaten die het schip aan de praat houden als het aangemeerd ligt.
Eén vast en twee roulerende meetpunten (€786.000): In het gebied Den Bosch-Oss-Veghel komt een achtste vast meetstation van het Landelijk Meetnet Luchtkwaliteit (LML). Er was in NO Brabant nog geen station. Het station komt in landelijk gebied en meet dus de regionale achetrgrond. Twee stations gaan door Brabant toeren en blijven een half jaar of langer op locatie staan, om lokale vragen op te lossen of om de lokale civil science-sensoren te ijken. Zie https://www.brabant.nl/actueel/nieuws/milieu/2021/provincie-investeert-in-3-extra-meetpunten-voor-luchtkwaliteit .
Een bijdrage aan het project op 13 industrieterreinen te verduurzamen (€120.000 ). Dit is een kennisproject. Over dit project “Grote Oogst” een apart kopje.
De 13 meest energievretende industrieterreinen van Brabant
Grote Oogst Noord-Brabant heeft meer dan 600 bedrijventerreinen. De provincie heeft er 13 geselecteerd, verspreid over de provincie, die samen goed zijn voor 65% van het energieverbruik op industrieterreinen. Zie https://www.brabant.nl/subsites/groteoogst/project-grote-oogst .
Het Grote Oogst-project gaat over verduurzaming in ruime zin. Dus niet alleen over luchtkwaliteit, maar ook over energietransitie, klimaatadaptatie, circulariteit en stikstof. Het luchtkwaliteitsgeld is dus een kleine, gelabelde, bijdrage aan een deel van een groter probleem. Een bedrag van nog geen 10 mille per industrieterrein kan inderdaad niet meer zijn dan alleen maar een onderzoek.
De provincie is het Grote Oogst-project gestart met verkennende gesprekken met de lokale overheden, parkmanagement en andere organisaties. Doel is om belemmeringen en kansen op de terreinen in beeld te brengen en te kijken welke behoeften er zijn. En waar de provincie lokale partners kan ondersteunen in hun eigen ambities in de transitie naar een duurzame economie en een duurzame omgeving. Ook de BOM, de waterschappen en VNO-NCW zijn betrokken. In de volgende stap wordt gekeken hoe de samenwerking vorm kan krijgen. De provincie werkt op elk van de 13 terreinen toe naar langjarige samenwerkingen en financiering, gezamenlijke ambities met partners en een concreet plan van aanpak.
Toevoeging dd 04 april 2022: Brabannt trekt ruim een kwart miljoen uit (overigens, gezien de omvang van de taak, niet buitensporig veel) voor verduurzamingspogingen op bedrijventerreinen De Hurk in Eindhoven, Vosdonk in Etten-Leur, het industrie- en havenbedrijf in Moerdijk en De Dubbelen in Veghel.
Het IPCC is een VN-organisatie. Het IPCC doet zelf geen wetenschappelijk onderzoek, maat ontvangt duizenden klimaatstudies van over de hele wereld (voor het nu gepubliceerde rapport 14000). Daarop komen in eerste en tweede lezing vele honderden commentaren binnen, die ook weer door honderden geleerden verwerkt worden. Het IPCC stimuleert, ontvangt, ordent, interpreteert en brengt uit, en dat alles in een sterk internationale context. Dit hele proces is volledig transparant.
AR6 is het zesde Assessment Report in een reeks. Tussendoor heeft het IPCC ook nog thema-onderzoeken uitgebracht, zoals over de luchtvaart, het landgebruik en de poolgebieden.
Wat opvalt is de grote consistentie in de uitkomsten in de opeenvolgende AR’s. Nieuwere uitkomsten wijken nauwelijks af van eerdere uitkomsten over dezelfde grootheid. De uitkomsten worden alleen gedetailleerder en preciezer, en er ontstaat over steeds meer verschijnselen kennis.
Het IPCC heeft steeds drie werkgroepen, die elk een rapport uitbrengen. Het rapport van werkgroep I gaat over de natuurwetenschappelijke grondslagen van het klimaat (The Physical Science Basis). Het rapport van werkgroep II gaat over de gevolgen van de klimaatverandering om je heen voor mens en natuur ( Impacts, Adaptation and Vulnerability). Het rapport van werkgroep III gaat over technische, maatschappelijke en politieke maatregelen om die gevolgen, en de oorzaken ervan, te verminderen (Mitigation of Climate Change). De reeks wordt afgesloten met een syntheserapport.
Voor AR6 is het rapport van werkgroep I dus nu net, in augustus 2021, uitgekomen. Rapport II komt in februari 2022 uit, rapport III in maart 2022. Het syntheserapport staat gepland voor september 2022.
Het Full Report van werkgroep 1 van AR6 (dat dus net uit is) omvat bijna 4000 bladzijden. Het bevat een Summary for Policy Makers (Samenvatting voor Beleidsmakers), een Technical Summary (Technische Samenvatting) en vervolgens het eigenlijke document. Over de Summary for Policy Makers (SPM) is minutieus overlegd door een groot gezelschap geleerden en vertegenwoordigers van overheden. Niet over de wetenschap, maar over de formuleringen. Het eindproduct SPM is daarmee unaniem goedgekeurd (behoudens aanvullend layoutwerk). De SPM (41 kantjes) is daarmee op dit moment het formeel beschikbare document waaruit geciteerd kan worden. De rest moet nog in formeel overleg precies vastgesteld worden.
De SPM op zijn beurt bestaat uit een reeks uitspraken op drie levels (lagen), beginnend met A, A.1 en A.1.1 (enzovoort), die soms toegelicht worden door grafieken. Gegeven de grote omvang van het geheel, en gegeven dat er al veel goede journalistieke verhalen op papier staan, kies ik voor een gestructureerde, zeg maar schoolse, weergave van de SPM (je bent natuurkundeleraar geweest, of je bent het niet). Ik geef de hoofdlevels A enz en de sublevels A.1 enz weer, en de belangrijkste grafieken. De sub-sublevels laat ik weg, maar die kan iedereen in het rapport nalezen. Veel van wat in de sub-sublevels staat, is in de grafieken terecht gekomen. Het is de eenvoudigste manier om in het kort de grote lijn weer te geven.
De Summary for Polici Makers De hoofdlevels A,B,C.D zijn: A. De huidige toestand van het klimaat B. Denkbare toekomstscenario’s voor het klimaat C. Klimaatinformatie ten behoeve van risicobeoordeling en regionale aanpassing (= werkgroep II) D. Het beperken van toekomstige klimaatverandering
De sublevels:
A.1 Het staat ondubbelzinnig vast dat menselijke invloed de atmosfeer, de oceaan en het land heeft opgewarmd. Wijdverspreide en snelle veranderingen in de atmosfeer, de oceaan, de cryosfeer en de biosfeer hebben plaatsgevonden.
Links het gereconstrueerde temperatuurverloop vanaf het jaar 1 tot nu, waarbij de periode 1850-1900 op 0 gedefinieerd is. Rechts de uitsnede van 1850-2020 met en zonder de door de mens veroorzaakte temperatuurstijging.Links (a) de temperatuurstijging sinds 1850-1900 die feitelijk gemeten is. In het midden (b) een effect van gassen (1,5°C) dat wordt tegengewerkt door een aerosol-effect van -0, 4°C (zie ook Aerosolen door vliegen versterken klimaatopwarming, anders dan algemene beeld ). Daarnaast zeer kleine, maar onzekere natuurlijke oorzaken. Rechts, vlnr, de opsplitsing van dat effect van gassen (1,5°C) en van aerosolen (-0, 4°C) naar CO2, niet-CO2-gassen uitgesplitst naar soort, en aerosolen, uitgesplitst naar soort
A.2 De schaal van de recente veranderingen in het klimaatsysteem als geheel en de huidige toestand van vele aspecten van het klimaatsysteem zijn ongekend over vele eeuwen tot vele duizenden jaren.
A.3 De door de mens veroorzaakte klimaatverandering heeft reeds gevolgen voor vele weer- en klimaatextremen in alle regio’s over de hele wereld. Sinds AR5 is er steeds sterker bewijs voor waargenomen extreme veranderingen zoals hittegolven, hevige neerslag, droogte en tropische cyclonen en, in het bijzonder, de toeschrijving daarvan aan menselijke invloed.
A.4 De verbeterde kennis van klimaatprocessen, paleoklimaatgegevens en de reactie van het klimaatsysteem op toenemende radiative forcing leidt tot de beste raming van een uiteindelijke opwarming van het klimaat met 3°C, met een kleinere marge in vergelijking met AR5.
In de bovenste figuur (a): links, de jaarlijkse CO2-emissies in diverse scenario’s en, rechts, de bijdrage van drie andere gassen aan het broeikasgaseffect (methaan, lachgas en zwaveldioxide).Let wel dat links Gt/y staat en rechts Mton/y .
In de onderste figuur (b): Voor elk scenario de bijbehorende temperatuurstijging in 2100, linkse balk het totaal, daarnaast de bijdragen van CO2, andere broeikasgassen en aerosolen (dat zijn geen gassen). De donkere tint in een balk is ‘very likely’ = >90% kans, de donkere en lichte samen is de mediaan van de onzekerheidsbalk.
B.1 De mondiale oppervlaktetemperatuur zal volgens alle in aanmerking genomen emissiescenario’s tot ten minste het midden van de eeuw blijven stijgen. Een opwarming van de aarde van 1,5°C en 2°C zal in de loop van de 21e eeuw worden overschreden, tenzij de uitstoot van CO2- en andere broeikasgasemissies in de komende decennia sterk afneemt.
B.2 Veel veranderingen in het klimaatsysteem nemen direct vanwege de toenemende opwarming van de aarde toe. Daaronder een toename van de frequentie en intensiteit van hittegolven op land en op zee, van hevige neerslag, van landbouw- en ecologische droogte in sommige regio’s, van het aantal zware tropische cyclonen. Om dezelfde reden nemen het Noordpoolijs, het sneeuwdek en de permafrost af.
B.3 Aanhoudende opwarming van de aarde zal naar verwachting de mondiale watercyclus sterk veranderen, inclusief de variabiliteit ervan, de wereldwijde moessonneerslag en de ernst van natte en droge gebeurtenissen.
B.4 In scenario’s met toenemende CO2-emissies zal de koolstofopslag in de oceanen en op het land naar verwachting minder effectief worden bij het vertragen van de accumulatie van CO2 in de atmosfeer.
B.5 Veel veranderingen vanwege broeikasgasemissies in het verleden en in de toekomst blijven eeuwen tot millennia onomkeerbaar, vooral veranderingen in de oceaan, ijskappen en het zeeniveau.
Vier natuurwetenschappelijke grootheden in vijf scenario’s. De bij de scenario’s horende temperatuurstijgingen zijn ook in de figuur hierboven te vinden. De temperatuurstijging is t.o.v. 1850-1900. Bij a), b), en c) staan onzerheidsbanden van >90%. Een lagere pH in c) betekent dat de oceaan zuurder wordt. De stippellijn n d) en e) betekent wat er kan gebeuren als de ijskappen instorten. Zie hieronder C3.
C.1 Natuurlijke oorzaken en interne variabiliteit komen bovenop door de mens veroorzaakte veranderingen, vooral op regionale schaal en op korte termijn, maar zullen weinig effect hebben op de opwarming van de aarde in de komende eeuwen. Deze schommelingen moeten meegenomen worden om een indruk te krijgen van het volledige scala van mogelijke veranderingen.
C.2 Bij verdere opwarming van de aarde zal elke regio naar verwachting steeds meer te maken krijgen met gelijktijdige en meervoudige veranderingen in klimaatfactoren. Verschillende veranderingsfactoren zullen bij 2°C vaker voorkomen dan bij 1,5°C opwarming, en nog wijder vaker en/of uitgesprokener als het nog warmer wordt.
C.3 Minder waarschijnlijke gevolgen, zoals instorting van de ijskappen, abrupte veranderingen in de oceaancirculatie, enkele elkaar versterkende extreme gebeurtenissen en een opwarming die aanzienlijk groter is dan het geschatte stijging kan niet worden uitgesloten en maakt deel uit van de risicobeoordeling.
D.1 Vanuit natuurkundig oogpunt vergt de beperking van de door de mens veroorzaakte opwarming van de aarde tot een tot een specifiek niveau, een beperking van de cumulatieve CO2-uitstoot tot tenminste een netto-nuluitstoot van CO2, samen met een sterke vermindering van de uitstoot van andere broeikasgassen. Sterke, snelle en aanhoudende vermindering van CH4-emissies zou ook het opwarmingseffect beperken van afnemende aërosolverontreiniging en zou de luchtkwaliteit verbeteren.
D.2. Scenario’s met lage of zeer lage broeikasgasemissies (SSP1-1.9 en SSP1-2.6) leiden binnen jaren tot waarneembare effecten op broeikasgas- en aërosolconcentraties, en luchtkwaliteit, in vergelijking met hoge en zeer hoge scenario’s voor broeikasgasemissies (SSP3-7.0 of SSP5-8.5). Bij deze contrasterende scenario’s zouden waarneembare verschiltrends van de mondiale oppervlaktetemperatuur zich binnen ongeveer 20 jaar beginnen af te tekenen van de natuurlijke variabiliteit, en over langere perioden voor veel andere klimaatfactoren.
Het Bewonersplatform Woensel Noord (een bij BVM2 aangesloten organisatie – BVM2 is de koepelorganisatie van omwonenden van Eindhoven Airport waarvan ik secretaris ben), in de persoon van Willem van den Brink, ontdekte dat op de vlucht van Schiphol naar het Griekse eiland Kos (en omgekeerd) een tussenlanding werd gemaakt op Eindhoven Airport. Van den Brink vond dit vanuit klimaatoogpunt ongepast. Korte vluchten als Amsterdam-Eindhoven vv moeten per trein gemaakt worden.
Het verhaal van Van den Brink klopt. Na enig uitzoekwerk blijkt dat het sinds begin juli om een stuk of twintig vluchten gaat op de routes OR216 en OR254, waarvan hieronder een deel is afgedrukt.
Het gaat om vakantievlieger TUI. TUI heeft geen base op Eindhoven Airport. Blijkbaar is er vraag van Eindhoven naar Kos en ook van Eindhoven naar Kreta, dus TUI vliegt met een leeg vliegtuig van Schiphol naar Eindhoven, pikt hier de passagiers op, en fladdert naar Kos of Kreta. Op de terugweg idem dito andersom.
Willem van den Brink vindt (op de NOS) dat “het gewoon de omgekeerde wereld is dat vliegtuigen naar reizigers worden gebracht in plaats van dat reizigers naar het vliegtuig gaan”. Commercieel en vanuit reizigerscomfort is dat te snappen, maar vanuit milieu is het niet uit te leggen.
BVM2 is dat met het eens. BVM2 vindt dat er “selectief gevlogen moet worden om de schaarse milieu-, geluid- en klimaatruimte niet nodeloos in te vullen”, aldus ikzelf in het Eindhovens Dagblad. “Een tussenlanding betekent een extra start en juist bij de start is de belasting van de omgeving het grootst.” De maatschappijen en het publiek zullen moeten leren accepteren dat niet alles, wat men wil, meer kan.
Joris Melkert, TU Delft, luchtvaartdeskundige
De NOS laat verder luchtvaartdeskundige Joris Melkert aan het woord (die overigens op 09 oktober 2021 op de BVM2-meeting in Knegsel zal spreken). Melkert denkt dat de logistiek en de marketing een rol spelen. De TUI-vliegtuigen staan op Schiphol omdat dat het beste uitkomt vanwege plek en onderhoud. Af en toe leeg vliegen is goedkoper dan een weinig gebruikt vliegtuig op Eindhoven stallen.
Maar, zegt Melket, er is een goed alternatief: “het zou goed zijn als TUI zijn vliegtickets vanaf Schiphol zo verkopen, met een treinkaartje vanaf Eindhoven”.
Waarvan acte. Er is immers een prima treinverbinding tussen Eindhoven en Schiphol, daar wezen Van den Brink en Gerard ook al op.
