Category: Algemeen

Alle politieke zaken die niet in de categorieën passen

AI-taalmodellen vreten stroom en hoe Timnit Gebru vertrok bij Google

Dit is een verhaal dat een aantal kanten op uitwaaiert omdat het over een gelaagde werkelijkheid gaat.
Het verhaal is gebaseerd op de MIT Technology Review van 04 december 2020 .

Het artikel is te vinden op www.technologyreview.com/2020/12/04/1013294/google-ai-ethics-research-paper-forced-out-timnit-gebru/?truid=17ea3c5617f2127d84996cc1fb99d190&utm_source=the_download&utm_medium=email&utm_campaign=the_download.unpaid.engagement&utm_term=&utm_content=12-07-2020&mc_cid=527e2538d4&mc_eid=4c1d1315ec .

Een podcast is te vinden op https://playlist.megaphone.fm/?e=MIT6337087016 .

Natural Language Processing (NLP)
Techondernemingen willen graag dat hun software zo goed mogelijk natuurlijke taal begrijpt en uitingen kan doen die daar zo dicht mogelijk in de buurt komen.
Dat doen ze met Artificial Intelligence (AI) die draait op computers met een neurale netwerk-structuur.

Als je een neurale netwerk-computer wilt leren om kattenplaatjes te herkennen, voer je heel veel foto’s van katten toe en iedere kaar vertel je tegen de computer achteraf of dit wel of geen kat was. Dat heet trainen. In de krochten van het namaakbrein gebeurt iets in de sfeer van groeiende en krimpende verbindingen (wat precies, weet niemand) en na voldoende training weet de computer voortaan met grote precisie bij een nieuw plaatje of het wel of geen kat is.  
Dat werkt mogelijk ook voor uitstrijkjes en het vouwen van eiwitten en andere goede doelen, en soms zijn die programma’s heel goed.

Natuurlijke taal is heel wat ingewikkelder als een kattenplaatje of een uitstrijkje.  Het vraagt hele zware computers, heel veel tijd en heel veel tekst en heel veel deskundigheid.
Waaronder ethische deskundigheid, want namaaktaal is riskante business.

Grote NLP-modellen vreten stroom
In een artikel dd 5 juni 2019 hebben de Amherst-onderzoekers Emma Strubell, Ananya Ganesh en Andrew McCallum uitgerekend wat een trainingssessie energetisch betekende ( zie Energy and Policy Considerations for Deep Learning in NLP, https://arxiv.org/abs/1906.02243 ).Dat bleek interessant.
Onderzocht werden Transformer, ELMo, BERT en GPT-2. 
ELMo is een soort basisprogramma dat de betekenis van woorden in hun context kan coderen (https://allennlp.org/elmo ) . Het is Open Source.
Transformer is door Google ontwikkeld en BERT is daar de zoon van. BERT is het programma dat Google gebruikt om menselijke vragen op zijn zoekmachine te snappen (https://blog.google/products/search/search-language-understanding-bert/ ). Het is hun cash cow.
GPT-2 is Open AI .
Neural Architecture Search (NAS) is een techniek om het ontwerp van neurale netwerk-computers te automatiseren (https://en.wikipedia.org/wiki/Neural_architecture_search ).

Dat veel namen uit Sesam straat lijken te komen, was in het begin toeval en daarna traditie als de ene wetenschapper voortbouwde op de andere.

Men liet de programma’s een dag draaien op één GPU (een Graphics Processing Unit, een goed uitlegartikel op https://towardsdatascience.com/what-is-a-gpu-and-do-you-need-one-in-deep-learning-718b9597aa0d ) om het gevraagde vermogen te meten, en berekenden daarna, op basis van het aantal uren dat het model voor een taak specificeerde, wat één volledige trainingssessie aan stroom kostte.

Een trainingssessie t.b.v. Google’s BERT kostte 1507kWh . Dat is nog te overzien: het is het jaarlijkse elektriciteitsverbruik van ongeveer een half Nederlands huishouden of zowat een vliegretourtje New York – San Francisco.
Wordt het ingewikkelder (meer parameters en en de NAS-procedure erbij) dan ontploft het energieverbruik dramatisch naar bijvoorbeeld ruim 656000 kWh: het jaarlijkse stroomverbruik van 220 Nederlandse huizen (en dat voor één trainingssessie). Bij de in de VS gebruikelijke stroommix is dat 626155 lb CO2 (dat is 284 ton).

Het wordt sappig in kaart gebracht met bovenstaand diagram: een gemiddelde Amerikaanse auto produceert over zijn levensduur (Brandstof en fabricage samen) ongeveer 126000 lbs CO2 . Een opgepompte trainingssessie is goed voor vijf Amerikaanse auto’s, genomen over hun gehele levensduur. Enz.
Bovenstaand is een ondergrens omdat modellen vaker dan één keer getraind worden, en uiteraard omdat er straks een heleboel bezitters van zo’n model zijn.

Timnit Gebru
Hier komt Timnit Gebru in beeld.

De ouders van Timnit Gebru komen uit Eritrea, zijn naar Ethiopië gevlucht waarna Timnit Gebru geboren en opgegroeid is in Addis Abeba. Uiteindelijk is het gezin in de VS aangekomen, waar Timnit Gebru afgestudeerd is aan Stanford in de elektrotechniek. ( https://en.wikipedia.org/wiki/Timnit_Gebru ).
Ze heeft zich als wetenschapper ontwikkeld tot een mondiaal toonaangevende authoriteit op het gebied van Data mining en de ‘Bias’ (zoiets als ingebakken vooroordelen en verborgen selectiekeuzes) daarvan . Het is de basis voor “AI Ethics”.
Van haar is bijvoorbeeld de observatie dat als je met Google Street View in een woonwijk meer pickup trucks zag dan sedans, die wijk met grote waarschijnlijkheid Republikeins stemde.
En ook de observatie dat het gezichtsherkenningssysteem van Amazon meer moeite had met gezichten van donkere vrouwen dan elk ander gezichtsherkenningssysteem. Ze meent dat op dit moment gezichtsherkenning een te gevaarlijke techniek is om voor juridische en veiligheidsdoelen te gebruiken.

Maatschappelijk heeft ze haar afkomst niet verloochend. Ze is altijd voor diversiteit blijven strijden en bijvoorbeeld het Black in AI – platform opgericht.

Het dienstverband bij Google ging lang goed. Ze werd er zoiets als hoofd Ethische Zaken.
Bij Google werkt een van de meest diverse AI-teams ter wereld. Timnit Gebru heeft meegewerkt aan tientallen papers en ze werd er de beroemdheid zie ze nu is.

Timnit Gebru
By TechCrunch – https://www.flickr.com/photos/techcrunch/30671211838/, CC BY 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=97266712


Maar toen ging het fout. De details van het arbeidsconflict zijn (althans dd 4 dec 2020) niet bekend omdat beide partijen er (tot dan) over zwegen.
Desalniettemin resoneerde het ontslag (al dan niet vrijwillig) over de hele wereld. Ruim 1400 mensen binnen Google en ruim 1900 erbuiten tekenden een protestbrief.

De nadelen van grootschalige Natural Language Processing
Wel duidelijk is dat het om een nog niet officieel gepubliceerd paper ging met de fraaie naam “On the Dangers of Stochastic Parrots: Can Language Models Be Too Big?” en het benoemde vier wezenlijke nadelen van de grote NLP-programma’s waar Google aan werkt.
Dat bleek uit de eerder genoemde MIT Technology Review van 4 december. De redactie heeft het paper niet gepubliceerd, omdat het een nog eerste versie was, en omdat vier medeauteurs, die nog bij Google werken, hun naam liever niet bekend zagen. Een vijfde auteur, Emily Bender, heeft een vaste aanstelling aan de Universiteit van Washington en had niet wat te vrezen bij het geven van inzage in de tekst (een voordeel van academische vrijheid).
Zodoende kon er een samenvatting naar buiten gebracht worden.

  • Grote modellen kosten vreselijk veel energie en geld.
    Dat is oneerlijk. Grote rijke instellingen kunnen NLP betalen, maar de klimaateffecten worden vooral gedragen door arme gemeenschappen.
  • Grote modellen vreten voor hun training onbeheersbaar veel data, zijnde teksten. Researchers voeren de datahonger vanuit het Internet en het is daarom niet uit te sluiten dat er ook een hoop rascistische en sexistische taal naar binnen gulpt.
    Landen en gemeenschappen die minder toegang hebben tot Internet blijven ondervertegenwoordigd, evenals bewegingen als Black Lives Matter en MeToo, die op subtiele wijze een eigen woordgebruik hebben op gebouwd.
    Een mooi stukje sociolinguïstiek in de praktijk.
  • De meeste AI-onderzoekers erkennen dat grote NLP-modellen taal niet echt begrijpen, maar vooral manipuleren (en dat doen ze heel goed). Dat gaat geld opbrengen en daarom investeert de Big Tech erin. Het kritische paper kwam even niet zo goed uit.
    Men zou ook kunnen investeren in AI die taal begrijpt, minder energie verbruikt en met kleinere datasets werkt die beter voor te bewerken zijn voor ze naar binnen geslurpt worden. Het niet-gepubliceerde paper bevat volgens Bender aanzetten in die richting.
  • De geproduceerde taal is goed genoeg om betrouwbaar te lijken, maar niet om het werkelijk te zijn. Een vertaalnetwerk van Facebook vertaalde in 2017 het Arabische ‘Goede morgen’ van een Palestijn in ‘Val ze aan’ in het Hebreeuws en dat resulteerde in zijn arrestatie.

Het menselijke zenuwstelsel
Anderhalf pond levend weefsel levert spelenderwijs goed taalgebruik en verbruikt ca 200kWh per jaar.

AI maakt de vorm van eiwitten voorspelbaar

(Dit is een fantasie-eiwit in de vorm van de menselijke hersenen)

In dit artikel een excursie in een gebied waarover ik normaliter niet schrijf, namelijk biochemie in relatie met medische zaken. Ik weet daar te weinig van.

Maar de digitale nieuwsbrief van MIT van 30 nov 2020 beschrijft hoe AI (Artificial Intelligence) een probleem opgelost heeft dat  al vijftig jaar een van de hoofdproblemen van de biologie is: hoe voorspel je de vorm van een eiwit als je de bestanddelen daarvan volledig kent? Het definieren van de vraag was in de jaren ’70 al goed voor de Nobelprijs Scheikunde in 1972 (Christian Anfinsen, een kind overigens van (in dit geval) Noorse immigranten in de VS).
Het MIT-artikel is te vinden op https://www.technologyreview.com/2020/11/30/1012712/deepmind-protein-folding-ai-solved-biology-science-drugs-disease/?truid=17ea3c5617f2127d84996cc1fb99d190&utm_source=the_download&utm_medium=email&utm_campaign=the_download.unpaid.engagement&utm_term=non-subs&utm_content=12-01-2020&mc_cid=47f95a73fc&mc_eid=4c1d1315ec .
Het is ook voor niet-medici goed genoeg te volgen om er over te schrijven, en het belang van de ontwikkeling kan niet hoog genoeg ingeschat worden.

Elk eiwit is een heel lang kralensnoer. De kralen zijn aminozuren en daar zijn er twintig verschillende van, die alle leven op aarde dragen. Elke combinatie in elke volgorde is denkbaar en een kralensnoer kan van enkele tot enkele duizenden kralen lang zijn. Zodoende zijn er miljarden verschillende eiwitten – in het menselijk lichaam alleen zo’n 20.000. Van het bindweefseleiwit collageen tot insuline tot keratine in je huid en haren tot insuline. En tot het spike-eiwit van het Coronavirus.



Het eenvoudigste aminozuur is glycine (links en midden). Alle 19 andere aminozuren zijn variaties op dit thema door toevoeging van extra atoomgroepen. Rechts bijvoorbeeld cysteïne dat een extra zwavelgroep heeft en o.a. in je haren zit.
Aminozuren koppelen (‘rijgen’) op vaste wijze doordat de rechterkant van het ene molecuul (rood) bindt met de linkerkant van het andere molecuul (blauw).
De zwarte assen zijn draaibaar om hun hartlijn.
Sommige nevengroepen, zoals de zwavelgroep, kunnen ook ‘zijwaarts’ koppelen. (Om in de kralensnoer-beeldspraak te blijven: het is of sommige kralen magnetisch zijn). Daardoor gaat het snoer spontaan kronkelen tot de laagste energietoestand bereikt is.  

Als een gewoon kralensnoer in elkaar gefrommeld is, is dat vervelend. Maar het leven op aarde vereist dat het aminozuur-kralensnoer in elkaar gefrommeld is.
Als het spike-eiwit van Corona gewoon een rechte lijn van aminozuren zou zijn, deed het niks. Maar opgefrommeld tot de voor dat eiwit gunstigste vorm heeft het een ruimtelijke structuur die past op een receptor op een longcel, die toevallig een complementaire ruimtelijke structuur heeft.
Cysteinehoudende aminozuren pakken elkaar vast met hun zwavelatomen en vormen zo de vezels waaruit je haren bestaan.

Insuline

   
De aminozuurvolgorde bepalen van een eiwit kan men tegenwoordig min of meer routinematig. Er verschijnen er mondiaal honderden per jaar. Vervolgens moet van die volgordes de ruimtelijke structuur bepaald worden, en dat is hogeschoolwerk.

Het kan experimenteel met bepaalde laboratoriumtechnieken, maar dat kan tonnen en jaren per eiwit kosten.
Het kan ook op de computer, en wel volgens twee strategieën: een klassieke algoritmische en een AI-methode met neurale netwerken.
De klassieke algorithmische is van Mohammed Al Quraishi van Columbia University (de wetenschap is veelkleurig). Die werkt snel (supercomputer, orde van grootte van seconden), maar minder precies. Soms is dat goed genoeg of is dat vanwege de snelheid beter.
De AI-methode is waar nu de spectaculaire vernieuwing zit. Die werkt trager (enkele dagen computertijd), maar is onwaarschijnlijk precies. De onzekerheid in de positie is bij tweederde van de doorgerekende en gecontroleerde eiwitten orde van grootte van 0,16nanometer, orde van grootte van de diameter van een atoom. Preciezer dan dat haalt ook het lab niet, ook al omdat door de warmtebeweging de atomen nooit helemaal stil liggen.

Het AI-programma heet AlphaFold en maakt deel uit van een familie, waarvan een ander lid de wereldkampioen GO versloeg.
De familie is ontwikkeld door de van oorsprong Britse onderneming DeepMind ( https://en.wikipedia.org/wiki/DeepMind ), die nu eigendom is van Google’s moederholdiong Alphabet. Dat roept veel politieke en ethische vragen op.
Een nadere beschrijving van AlphaFold is te vinden op https://en.wikipedia.org/wiki/AlphaFold .

AI-programma’s worden getraind met heel veel, reeds bekende, voorbeelden. AlphaFold heeft er 170.000 toegevoerd gekregen (eiwitten waarvan de volgorde en de structuur dus al eerder bepaald waren). Dat duurde een paar weken.
Vervolgens gebeurt er iets geheimzinnigs in de neurale netwerken wat vooralsnog niemand kan navertellen (AI heeft een replicatieprobleem) , en dan rolt er een oplossing uit die vaak net zo goed is als de beste laboratoriumbepalingen.
Researchers zouden erg graag willen weten hoe dat geheimzinnige proces precies verloopt ‘Dan gaan er duizend bloemen bloeien’ aldus Baker, een bekend onderzoeker op dit gebied.

Van de ongeveer 20.000 menselijke eiwitten is van ongeveer 5000 de ruimtelijke structuur bekend. Die andere 15.000 zijn in principe allemaal potentiële doelwitten voor medicijnen.

DeepMind wil zich gaan toeleggen op de parasitaire ziektes leishmaniasis, malaria en slaapziekte. Daar slingeren nog een heleboel onontdekte eiwitstructuren rond.

Malariaparasiet
SVG-version of Image:Esculaap3.png by Evanherk, GFDL, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=3730168
Malariaparasiet in rode bloedcel
(CDC-VS)

Onderzoek | Herstel grondwaterbalans van groot belang voor Brabantse natuur

De Brabantse Milieu Federatie (BMF), Staatsbosbeheer, Brabants Landschap en Natuurmonumenten hebben samen een onderzoek laten doen wat er moet gebeuren met het grondwater om de natuur goed te houden.
Ik heb het persbericht over het onderzoek, met een link er naar toe, hieronder afgedrukt.

Om een gevoel te krijgen voor de orde van grootte van de Brabantse waterbalans (in miljoen m3 per jaar, gemiddeld van 2009 t/m 2016):
De neerslag minus de verdamping minus wat er uiteindelijk door drainage wegstroomt bedraagt 197.
Wat er van opzij binnenstroomt (onderaardse grondwaterstroming) bedraagt 60.
Elk jaar wordt het Brabantse grondwater dus aangevuld met 257 .

Jaarlijks wordt er aan het Brabantse grondwater onttrokken
183 door Brabant Water
14 door Evides
23 door de industrie
48 door beregening door de landbouw
Samen is dat 268

Netto wordt er dus meer onttrokken dan aangevuld.

Een wat uitgebreider artikel is te vinden op de site van Waterforum onder www.waterforum.net/brabantse-natuur-heeft-jaarlijks-60-miljoen-kuub-grondwater-nodig/ .

Verdroging van het Witven op de Langschotse Heide. Wim Hoogveld heeft deze foto ingestuurd in het kader van de fotochallenge ‘Geef #verdroging een gezicht’ van de Brabantse Milieufederatie.

Voor het eerst in Nederland is onderzocht hoeveel grondwater de natuur nodig heeft. Uit vandaag gepubliceerd onderzoek van Brabants Landschap, Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en de Brabantse Milieufederatie, uitgevoerd door Deltares, blijkt dat de natuur in Brabant alleen al jaarlijks 60 miljoen kuub grondwater nodig heeft om te overleven. Deze uitkomsten zijn belangrijk in het gesprek over de aanpak van droogte en verdroging van de natuur.

Om het grondwater evenwichtig te kunnen verdelen is het belangrijk om een volledig beeld te krijgen van de behoefte aan grondwater van alle partijen. Voor drinkwaterbedrijven, industrie en landbouw was dat al eerder bekend, het onderzoek van de Brabantse natuur- en milieuorganisaties doet dat nu ook voor de natuur. In het onderzoek is er specifiek gekeken naar de hoeveelheid grondwater die nodig is om verdroging van grondwaterafhankelijke natuur op te heffen.

“De natuur verdient een plek in de discussie over de verdeling van het grondwater,” zegt Lars Koreman, Provinciaal Ambassadeur Natuurmonumenten. “Door het kwantificeren van de waterbehoefte voor grondwaterafhankelijke natuur dragen de natuurorganisaties een belangrijk puzzelstuk aan in de aanpak van droogte en verdroging.”

Dit is de statische weergave van een interactieve kaart, die te vinden is op www.brabantsemilieufederatie.nl/nieuws/onderzoek-herstel-grondwaterbalans-van-groot-belang-voor-brabantse-natuur/ .

Dezelfde infographic is gebruikt voor een fotowedstrijd. De uitkomst staat op www.brabantsemilieufederatie.nl/nieuws/brabanders-brengen-samen-met-bmf-verdroging-in-brabant-in-kaart/ .

Evenwichtige waterverdeling

Verdroging van de natuur is vooral een waterverdelingsvraagstuk. Er valt meer dan genoeg neerslag in Brabant (minus verdamping zo’n 1.700 miljoen m3 per jaar) maar zo’n 80% wordt afgevoerd, via sloten, kanalen en beken via de Maas naar zee. Het overige water zakt in de bodem en vult het grondwater aan. Een even groot volume  grondwater als wat jaarlijks in de bodem infiltreert, wordt echter gebruikt voor beregening door de landbouw, als drink- en industrie water en voor het sproeien van tuinen, sportvelden en ander stedelijk groen. In de huidige situatie is er dan ook onvoldoende grondwater beschikbaar voor de natuur.

Om waardevolle natuur te herstellen en te behouden is meer grondwater nodig dan nu voorhanden is voor de natuur. Het is dan ook essentieel dat er meer water wordt vastgehouden en dat er water bespaard wordt. Lars Koreman: “Net als de landbouw en industrie heeft ook de natuur grondwater nodig. Waar agrariërs en drinkwaterbedrijven de pomp aan kunnen zetten, kan de natuur dat niet. Om te waarborgen dat de natuur ook bij het grondwater kan, moeten we ons watersysteem anders gaan inrichten. Zolang het grondwaterpeil niet in balans is holt de natuur in Brabant achteruit.”

Water vasthouden en besparen

Uit het onderzoek van de Brabantse natuur- en milieuorganisaties blijkt dat de natuur in Brabant 60 miljoen m3 grondwater per jaar nodig heeft, bijvoorbeeld in de vorm van kwel. Om te zorgen dat de natuur ook bij het grondwater kan, moeten onder andere de grondwaterstanden structureel omhoog. Daar is ca. 350 miljoen m3 extra grondwater voor nodig.

Voor het beschikbaar maken van deze hoeveelheid grondwater is herstel van het totale watersysteem in Brabant noodzakelijk. Door zo’n 250 miljoen m3 water per jaar extra vast te houden in de bodem kan de grondwatersituatie structureel worden verbeterd. De Brabantse natuur kan hieraan bijdragen, maar alle gebruikers moeten “samen de koek vergroten”.

Daarnaast is een afname van de grondwateronttrekking voor beregening, drink- en industriewater en overige kleine onttrekkingen van tenminste 100 miljoen kuub per jaar nodig. Alleen zo komt er voldoende schoon grondwater beschikbaar voor de natuur.

Illustratie om te komen tot herstel van het watersysteem.


Goed voor ons allemaal

Watersysteemherstel is óók goed voor andere functies, zoals landbouw en bebouwing, om opbrengstderving en schade door droogte tegen te gaan. Hoe meer neerslag er wordt vastgehouden, hoe minder grondwater er hoeft te worden opgepompt voor bijvoorbeeld beregening. Koreman: “We willen met alle partijen samen nadenken over oplossingen om de onbalans te herstellen. De natuur is van iedereen, we moeten er dan ook met z’n allen goed voor zorgen zodat we kunnen blijven genieten van onze prachtige natuurgebieden.”

De waterpartners in Brabant zijn zich inmiddels bewust van de noodzaak van watersysteemherstel en een evenwichtige waterverdeling. De provincie Noord-Brabant onderschrijft de noodzaak voor voldoende water voor natuur in haar bestuursopdracht ‘Stoppen van de verdroging met een waterrobuuste inrichting van Brabant’.

Het geeft de natuur- en milieuorganisaties het vertrouwen dat de eerste stappen zullen worden genomen in het meer vasthouden van water. Wel is er bij de natuurorganisaties zorg over de ambities ten aanzien van het verminderen van de onttrekkingen, die ook noodzakelijk zijn om te waarborgen dat er voldoende schoon grondwater beschikbaar is voor de natuur.

DOWNLOAD RAPPORT

Dit is een gezamenlijk persbericht van de Brabantse Milieufederatie, Staatsbosbeheer, Brabants Landschap en Natuurmonumenten.

Zie voor artikelen over het grondwater op deze site Provincie, waterschap en het grondwater (II) en GS willen omwonenden in monitoringswerkgroep grondwater Refresco .

Heel Holland zakt

Dit is het duizendste artikel op deze site, en vanwege dat jubileum een artikel dat afwijkt van de hier gebruikelijke routine.
Niet dat het onderwerp onbelangrijk is, want je praat over tientallen miljarden.

Ter intro
Toen de TU Delft, SkyGEO en het Nederlands centrum voor Geodesie en Geo-informatica in 2018 de eerste systematische kaart maakten over de bodemdaling in Nederland, had die nog een oplossend vermogen van 2*2km. Duidelijk was dat grote delen van Nederland dalen, wat sappig in de pers kwam als “Heel Holland zakt”. Heel Holland? Nee, want er zijn een paar dorpjes in Limburg die van geen wijken weten. Maar voor de rest klopt het, met wat overdrijving.

Let wel dat deze kaart dus niet over de hoogtes gaat (die kaarten bestaan ook), maar over de verandering in de hoogtes.

Al bij de eerste kaart was duidelijk dat de gevolgen immens zijn. Het PBL kwam al in 2016 tot een schade die in 2050 opgelopen kan zijn tot €22 miljard. Aan verzakkende rioleringen, funderingen, kabels en leidingen, wegen en dijken. Het onderzoek van 2018 gaf onderbouwing en extra aandacht aan die uitkomst.
Zie www.atlasleefomgeving.nl/nieuws/nieuwe-kaart-laat-bodemdaling-in-nederland-zien .

Zowel de diepe als de ondiepe ondergrond beweegt.
In de diepe ondergrond bestaan natuurlijke geologische bewegingen. Soms nog een nasleep van de ijstijd, maar he kan ook om de breuken gaan aan weerszijden va de Brabantse slenk (vereenvoudigd de Peelrandbreuk – waar nog natuurlijke aardbevingen voorkomen – en de Feldbissbreuk). Ten noordwesten van de lijn Breda-Amersfoort-Emmen daalt Nederland geologisch, aan de andere kant blijft het gelijk of stijgt het.

Het Kinderdijksysteem

Bovenop die natuurlijke bewegingen bestaan man-made bewegingen, zowel diep (de gas- en zoutwinning) als ondiep. Een ondiepe bewegingen ontstaat bijvoorbeeld door het inklinken en wegoxideren van veen en klei, en dat komt weer door eeuwenlange ontwatering.
Een prachtig voorbeeld zijn de molens bij Kinderdijk, een schitterend voorbeeld van Middeleeuwse technische en sociale organisatie. Tot pakweg 1370 liep het polderwater zonder hulpmiddelen weg bij laag water in de Merwede, in rond 1620 was de aanleg van een lage boezem nodig, en weer een eeuw later de hoge boezem. Met een dergelijk, voor die tijd, geavanceerd systeem was men weer op het uitgangspunt terug dat het water bij laag water wegliep in de Merwede. Het hoogteverschil is vijf eeuwen inklinking.

Die inklinking, zegt het PBL, heeft, naast de genoemde geforceerde verlaging van de grondwaterspiegel voor de landbouw, als andere hoofdoorzaak het belasten van veengrond en natte klei met wegen en woonwijken en bijbehorende zandlichamen.
Door de daling van de grondwaterspiegel komt het veen onbeschermd te liggen, wordt geoxideerd en dat geeft een forse CO2-ontwikkeling. De klei compacteert of wordt gecompacteerd.

Het RLI heeft zeer onlangs een advies uitgebracht over de toekomst van het veengebied. Zie www.rli.nl/publicaties/2020/advies/stop-bodemdaling-in-veenweidegebieden-het-groene-hart-als-voorbeeld .

De ondiepe vertikale bewegingen kunnen minstens zo groot zijn als de diepe bewegingen.

Op 08 september 2020 kwam de TU Delft, samen met partners, met de Bodemdalingskaart 2.0. Die is een heel stuk informatiever en daardoor spannender.
De Sentinel-1a en 1b-satelliet hebben op bijna 200 miljoen waarnemingspunten in Nederland bijna 41 miljard observaties gedaan. Bij de kaart uit 2018 werd een deel van die punten nog gemiddeld tot 2*2km – blokken, maar nu zijn ze individueel toegankelijk.
De satellietgegevens zijn gecombineerd met metingen van microafwijkingen in de zwaartekracht.

De home page van het onderzoek is https://bodemdalingskaart.nl/nl/ . Daar staat het een en ander aan uitleg en verwijzingen. De nieuwe kaart heet 2.0 en je kunt hem vinden onder ‘viewer’.

Schermbeeld van Noord-Brabant en Limburg. Locatie 77 is de Peelrandbreuk ten westen van Uden.

Hoe de nieuwe kaart werkt
De satellieten volgen ongeveer een polaire baan. Ondertussen draait de aarde er onderdoor, waardoor de satellieten om de 1,4 dag een opname van Nederland kunnen maken. Ze kijken zijwaarts (in de vliegrichting naar rechts) en kunnen zo (delen van) Nederland zien van boven Engeland vliegen, boven Nederland en boven Duitsland.  Ik heb gekozen voor Midden-1 (boven Nederland, van NP à ZP). Die geeft heel Brabant en Limburg, waar ik mij op focus. Uiteraard is de werkelijkheid complexer dan hier verteld.
Het systeem haalt een verticale meetnauwkeurigheid van ongeveer 1 mm en een horizontale van ca 10 a 15 cm.
De metingen liepen van (meestal) voorjaar 2015 t/m oktober 2019.

De feitelijke interactieve kaart is te vinden op https://bodemdalingskaart.portal.skygeo.com/portal/bodemdalingskaart/u1/viewers/basic/ .
Kies in de kaartlagen-inzet (bijvoorbeeld) midden-1 (de default) en klik een keer ergens op, dan verschijnt een Marker. Die kun je neerzetten waar je wilt.
Zonder het Midden-1-vinkje zie je de onderliggende plattegrond (en kun je zien waar je marker precies staat). Je kunt steeds switchen.

Aanklikken van hokje ‘Locaties” levert een honderdtal voorbeeldlocaties op (rondjes), waarover nadere informatie gegeven wordt. Hierboven is locatie 77  gekozen (de Peelrandbreuk ten westen van Uden). Onder het rondje zit een plattegrond.

De kaart kan sterk worden uitvergroot en op een gegeven moment ga je vierkantjes zien. Daar worden de getallen aan gehangen. Ga je dan nog verder uitvergroten, dan zie je de afzonderlijke meetpunten (zie verderop de afbeelding van de brug van de A16 over het Hollands Diep).
Een hokje krijgt een kleur, van rood (daalt 5mm/y) naar blauw (stijgt 5 mm/y). Dit hoort bij het ‘spectrum’ in de legenda rechtsboven.
Als je op een hokje klikt, verschijnt in een andere inzet (rechtsboven) een grafiek waarin de verticale positie van dat betreffende punt gedurende de meetperiode wordt weergegeven tegen de tijd, en dat voor alle afzonderlijke metingen. Uit de bijbehorende trendlijn wordt de daalsnelheid afgeleid. De grafiek kan desgewenst gedownload en geprint worden.

Bodemdaling va de Strabrechtse Heide

Ik heb de marker nabij rondje 104 gezet = de Strabrechtse Heide in de gemeente Heeze-Leende. Bij dat meetpunt hoort onderstaande dalingsgrafiek. Je zou zeggen dat er een seizoenseffect in zit.

Verder uitvergroten van de kaart geeft de omgeving met en zonder Midden – 1 (de marker staat in het rode gebied bij de rechterrand, op halve hoogte, dat de Strabrechtse Heide voorstelt):

Het aanvinken van het hokje ‘gemeenten’ overrulet Midden-1 en geeft de gemeentegrenzen weer, aangeduid in  een van de tinten uit het vijf-tinten-paars verloop in de legenda rechtsboven. Die zijn een maat voor de stabiliteit.
Dat een hele gemeente 2mm/y zakt is één ding, maar dat binnen een gemeente het ene eind van de riolering 4mm/y zakt en het andere eind, dat aan de op diepliggend zand geheide woningen vastzit die niet verzakken, is aanmerkelijk onaangenamer. Idem als en de straat voor de deur wel. Een plaats als Gouda, waar de bodemdaling wel de 10 mm/y kan halen, heeft daar de nodige ervaringen mee. De instabiliteit in Noord- en Zuid-Holland is soms dramatisch.

Verschillen van de bodemdalingssnelheid binnen één gemeente

In Brabant is het lichtblauwe Waalre is een stabiele gemeente (bedoeld wordt geologisch, niet politiek), het ernaast gelegen Heeze-Leende is instabiel (idem). Binnen de gemeentegrenzen van Heeze-Leende daalt het ene punt 4 a 5 mm/y (de legenda zijn niet helemaal duidelijk) harder dan het andere punt.
Aangezien Heeze-Leende niet bekend staat om zijn rioleringsproblemen, beperkt de oorzaak van de instabiliteit zich mogelijk tot de aanwezigheid van de Strabrechtse Heide binnen de gemeentegrenzen.

Microverschillen in de zwaartekracht

De satellietmetingen zijn aangevuld met metingen van micro-afwijkingen van de zwaartekracht. Gemiddeld is die in Nederland 9,81 Newton/kg (met nog locatieafhankelijk een rits cijfers meer achter de komma). Maar inwoners van de Achterhoek moeten met 0,0001N/kg sterkere beenspieren door het leven, en inwoners van de paarse strook in Brabant en Limburg kunnen met 0,0003N/kg zwakkere beenspieren toe.
De paarse zone in Brabant en Limburg wordt begrensd door de eerder genoemde breuken. Binnen dat gebied is een blok gesteente in de diepte gezakt, en dat is weer opgevuld met lichtere afzettingen. Vandaar. De praktische consequentie ervan voor het energiebeleid is dat je in dat aan de randen van het paarse gebied moet uitkijken met (vooral diepe) geothermie. Het Staatstoezicht Op de Mijnen heeft om die reden bij Venlo ingegrepen.

De paarse zone in Groningen is vanwege de aanwezigheid van steenzout (dat is lichter dan steen). Omdat steenzout soms  gelinkt is aan gas, valt het steenzoutgebied niet toevallig samen met het gaswinningsgebied (waarvan de bodemdaling met Midden-2 in fel rood op de kaart te zien is).

Wat zie je nou voor interessants op de kaart in Brabant en Noord-Limburg?
Geen schokkende zaken.

Zoals te verwachten, zakt de bodem meer in het West-Brabantse kleigebied.
Een beetje prutsen, heen en terug tussen Midden-1 wel en niet aan, levert bijvoorbeeld een daling op bij Industriepark Moerdijk.
Verder zie je dat het gebied op beide koppen van de A16-brug over het Hollands Diep en van de er naast gelegen spoorbrug, sneller dalen dan de brug zelf.

Verder kun je de nieuwe A4 volgen van Heijningen tot Steenbergen. De TU Delft raadt amateurs af om al te stelling zelf uitspraken te doen over verbanden tussen oorzaak en gevolg, maar de gedachte ligt voor de hand dat het zandlichaam van de weg de ondergrond indrukt.

In Oost-Brabant zie je dat de bodem van de Peel (Deurnsche-, Maria- en Grote-) daalt . Een voor de hand liggende verklaring (van mij als amateur) is dat het veen is, en dat het veen wegoxideert. Vernatten is een goede maatregel.

Oo natuurgebieden als de Strabrechtse, de Oirschotse en de Cartier-Heide verzakken, evenals gebieden als het Leenderbos, de Kampina en de Chaamse Bossen. Wie een beetje met de kaart speelt, vindt wel meer. Ik  onthou me van een oorzaak aan te wijzen.

Tenslotte nog, alleen voor de aardigheid, een plaatje hoe de Feldbissbreuk dwars door Sittard loopt.

Goeie stunt: Greenpeace-directeur wil nieuwe voorzitter LTO worden

Nu Calon opgestapt is, zoekt de Land- en Tuinbouw Organisatie (LTO) een nieuwe voorzitter. Greenpeace-directeur Joris Thijssen zag z de kans schoon en solliciteerde maar vast.
Een en ander is na te lezen in De Boerderij van 10 juni 2020 en op de website van Greenpeace www.greenpeace.org/nl/greenpeace/40704/greenpeace-directeur-solliciteert-naar-lto-voorzitterschap/ . Daar staat ook de antwoordbrief en verdere documentatie.

Thijsen vindt zichzelf de juiste persoon “Als directeur Greenpeace Nederland werk ik vol enthousiasme aan een landbouwsysteem dat past binnen de grenzen van natuur en klimaat. Kortom, een landbouwsysteem dat niet langer aanjager is van de teloorgang van de Nederlandse natuur en ontbossing in landen als Brazilië en
niet langer een te grote bijdrage levert aan de uitstoot van broeikasgassen in Nederland. Maar ook een landbouwsysteem dat gezondheidsrisico’s, dierenwelzijnsproblematiek en verdere achteruitgang van de boerenstand voorkomt. Dit is cruciaal om onze aarde leefbaar te houden.
Het is inmiddels overduidelijk: ons kleine landje kan niet langer de tweede landbouwexporteur ter wereld zijn en tegelijk onze klimaat- en natuurdoelen halen.”

En “Graag zet ik mijn vaardigheden in voor de enorme uitdaging waar de landbouw voor staat; een halvering van de stikstofuitstoot binnen een termijn van tien jaar, in plaats van minister Schouten op te roepen het advies van commissie Remkes te ‘negeren’ . Dat betekent dat ik zou willen werken aan een omslag naar ecologische landbouw en veehouderij met drastisch minder dieren. Op die manier worden meerdere maatschappelijke problemen in een keer aangepakt.
Ook zou ik de minister van LNV willen bijstaan om de spelregels zo te veranderen dat de positie van de (kleinschalige) boer en teler in de keten wordt versterkt en deze een eerlijke prijs krijgt voor een duurzamer product.”

Waarna nog vele goede voornemens volgen.

De sollicitatiebrief is hieronder te vinden.

sollicitatie-joris-thijssen-naar-positie-voorzitter-lto-nederland_juni2020Download
Brabantse varkenhouderij

Algemeen directeur Van den Heuvel, die tijdelijk de baas is bij LTO, schreef een nette brief terug waarin hij Thijssen er op wees dat hioj er een beetje vroeg bij was. eerst wilde de LTO nog met de leden in gesprek over het profiel van de nieuwe voorzitter die, uiteraard, vooral als taak had het standpunt van de leden uit te dragen.
Desalniettemin wordt Thijssen uitgenodigd voor een gesprek.

De antwoordbrief van Van den Heuvel is hieronder te vinden.

LTO-brief-op-GP-sollicitatie-directeur-LTODownload

Goeie stunt van Greenpeace. Het is overigens terecht dat Greenpeace differentieert binnen de boerenstand. Boeren zijn er in alle soorten en maten en velen hebben het goed met de wereld voor.

Minneapolis

Ik beperk me op deze site over het algemeen tot zaken waar ik een beetje verstand van heb en waarvan ik hoop dat ze in praktijksituaties bruikbaar zijn. Dat betreft als regel energie, milieu en transport in ruime zin, en weinig daarbuiten.

Van het racisme in de Verenigde Staten heb ik niet meer kennis dan de gemiddelde goede krantenlezer kan hebben. Maar de moord op een ongewapende en machteloze zwarte man in Minneapolis is dermate schandalig, en het achterliggende structurele racisme dermate grof, dat ik er nu deze korte tekst aan wil wijden.
Het zijn vooral rechtsextremistische en neonazistische bendes die nu te keer gaan, Trump  staat er bij en kijkt er met genoegen naar.

Trump begint op Mussolini te lijken.

Ik kan mij verplaatsen in mensen die vinden dat ook de Nederlandse samenleving racistische trekken heeft.

Overigens zijn het dezelfde maatschappelijke krachten die de eindigheid van de planeet ontkennen en zich keren tegen alles wat het milieu en het klimaat ten goede komt. In die zin is er toch een verband.

Ik heb tijdens de Black Liver Matter-demonstratie in Eindhoven op 06 juni 2020 enkele foto’s gemaakt. Hieronder heb ik er twee afgedrukt.

Racisme-demo Stadhuisplein Eindhoven 06 juni 2020
Racisme-demo Stadhuisplein Eindhoven 06 juni 2020

Marx en het ecologisch denken

Marx tussen de bloemetjes en de bijtjes

Via Facebook (toch nog ergens goed voor) kwam er een artikel uit De Groene Amsterdammer bij mij terecht over ecologische aspecten vna het werk van Marx. Het artikel is al weer uit juli 2018, maar ik zie het nu pas.
Het is een rustige en degelijke analyse, zonder overdrijving de ene of de andere kant op. De moeite waard.

De-terugkeer-van-Marx_Ecomarxisme_Groene-Amst_18-juli-2018Download

Tegen de schrijftafelroof in Frankfurt!

Iedere keer als mijn porem op de homepage van deze site weer duizend keer is aangeklikt, schrijf ik een keer over een ander onderwerp dan mijn normale repertoire over energie en milieu. Overigens zit er tussen twee opeenvolgende 1000-tallen geleidelijk aan steeds minder tijd.
Ik ben zojuist de 21000 gepasseerd. Niet slecht voor toch een tamelijk specialistische site.

Nu maar eens over een andere bezigheid. Ik stond op vrijdag 20 september met de SP op de 50+ beurs in Utrecht met een krant over de pensioenen – zijnde mijn hoofdinkomsten.

De SP vond het pensioenakkoord te slecht en heeft er niet mee ingestemd. Ook ik ben tegen deze schrijftafelroof vanuit de Europese Centrale Bank in Frankfurt. Talloze andere aanwezigen op de 50+ beurs vonden dat ook.
En het akkoord helpt niet eens, want de inkt was nog niet droog of de volgende drastische verlaging komt er al weer aan. Reden voor mij om met de actie me te doen.

Zie verder www.sp.nl/nieuws/2019/06/marijnissen-voor-rechtvaardig-pensioen-is-meer-nodig .

In gesprek met een links heerschap van de Omroep-Max.
Dat partijleider Lilian Marijnissen over de schouder meekijkt, berust op toeval.

Münster en de Friedensstadt Osnabrück

Tijdens onze afgelopen fietsvakantie in Westfalen en Nedersaksen kwam de 20.000ste bezoek(st)er voorbij die de welkompagina op deze site aantikte. Reden om eens een ander onderwerp te kiezen dan de hier gebruikelijke milieu- en energiethema’s.

Het gaat over de steden Münster en Osnabrück (beide met roots die terug gaan tot de tijd van Karel de Grote), die samen het toneel geweest zijn van een van de belangrijkste verdragen uit de Europese geschiedenis, de Vrede van Westfalen uit 1648. De Dertigjarige en de Tachtigjarige Oorlog werden er afgesloten.

Verwacht van mij, als niet-historicus, geen originele en diepgravende beschouwingen. Maar de huidige toestand in de wereld rechtvaardigt ook wat amateur-reflectie op de Europese geschiedenis.

Het stadhuis van Osnabrück

De Dertigjarige Oorlog
Het einde van de 30-jarige oorlog (1618-1648) werd formeel afgekondigd op de trappen van het stadhuis van Osnabrück.

Met een beetje goede wil zou je de Dertigjarige Oorlog de Nulde Wereldoorlog kunnen noemen. Op het laatst bemoeide alles wat macht had zich ertegen aan. Wikipedia heeft er een lang verhaal over op https://nl.wikipedia.org/wiki/Dertigjarige_Oorlog . Het verhaal heeft meer plots en wendingen dan Game of Thrones, en het is minstens zo wreed.
Als ik de samenvatting op Wikipedia nog verder zou moeten indikken tot een oneliner, zou ik ervan maken dat het alsmaar een mengsel was van godsdienstoorlog en geopolitiek, met aan het begin de nadruk op godsdienst en op het eind de nadruk op geopolitiek.
De, min of meer consistente, tegenstelling was die tussen de katholieke Habsburgers in Oostenrijk en Spanje enerzijds en het katholieke Frankrijk, het protestantse Zweden en de calvinistische Nederlanden anderzijds. Daartussen in hing een bont mengsel van kleine en middelgrote  Duitse staten, die ook nog wel eens van partij wisselden.

De godsdienstigheid der strijdende partijen leidde niet tot menselijk gedrag. In alle stadia gold dat “de oorlog de oorlog moest voeden”, wat erop neer kwam dat roof, moord en plundering tot standaardhandelingen werden verheven. De display in het stadhuis van Münster heeft er goede voorbeelden van.
Conservatieve schattingen gaan ervan uit dat uiteindelijk 6 van de 20 miljoen Duitsers door de oorlog omgekomen zijn, andere schattingen noemen het dubbele.

Moord, roof en plundering op het platteland
Massagraf na de Slag bij Lützen

Uiteindelijk waren alle partijen “am Ende”. Uitgeput stemden ze in met onderhandelingen.

Die moesten ergens plaatsvinden. Dat was geen sinecure, want bijna alles was kapot en er moesten jarenlang honderden mensen ondergebracht worden. Bovendien wilden de Fransen en de Zweden elk hun geloof kunnen belijden. Kortom, de logistiek was al bijna even ingewikkeld als de onderhandelingen zelf. Beide duurden jaren.
Uiteindelijk kwam men op Münster (katholiek) en Osnabrück (protestant) uit, beide vestingen die om die reden de oorlog min of meer ongedeerd door waren gekomen. De steden liggen 60km uit elkaar, met het Teutoburgerwald ertussen. Er werd druk gependeld te paard en in een koets.
Een afgevaardigde namens de paus en een afgevaardigde namens Venetie werden tot procesbegeleiders benoemd.
Elk van de Nederlandse Zeven Provinciën had iemand gestuurd, en Adriaen Pauw trad op voor het Nederlandse totaalbelang.
Gerard Ter Borch en Anselm Hulle fungeerden als hofschilders. Alle deelnemende onderhandelaars hangen in Münster en Osnabrück aan de muur van de Friedenssaal.

De Münsterse Friedenssaal

De belangrijkste gevolgen van het pakket van drie verdragen::

  • De katholieke, lutherse en calvinistische godsdienst werden gelijkberechtigd en mochten vrijelijk beleden worden. Op het Europese vasteland werden geen godsdienstoorlogen meer uitgevochten. (Dit alles in beginsel).
  • De macht van de verliezende Habsburgse keizer werd sterk ingeperkt. De macht van de afzonderlijke Duitse staten en staatjes nam sterk toe. Het geheel werd min of federaal en er was in Duitsland geen sterk centraal staatsgezag meer.
    Dit in tegenstelling tot de winnaars Frankrijk en Zweden, en verder in Spanje (verliezer) en Engeland.
  • De natiestaat werd geboren en daarmee volkenrechterlijke principes als soevereiniteit en niet-inmenging. Europa werd een (min of meer) machtsevenwicht. Dit alles in beginsel: voor een kritische noot zie Beatrice de Graaf in www.nrc.nl/nieuws/2018/09/28/een-verdampende-vredesmythe-a1909843 ).
  • Nederland en Zwitserland werden formeel zelfstandige, onafhankelijke landen

Osnabrück
Beide plaatsen besteden veel aandacht aan de Vrede van 1648 en beide hebben een (mooie) Friedenssaal. (Voor algemene info over Osnabrück zie https://nl.wikipedia.org/wiki/Osnabr%C3%BCck .) Münster laat het daarbij.

Maar Osnabrück gaat verder dan alleen de Vrede van 1648. De stad presenteert zich als “Friedensstadt” (het staat al op de borden als je de bebouwde kom binnenfietst).

Osnabrück is ook de geboortestad van de Joods-Duitse schilder Felix Nussbaum (https://nl.wikipedia.org/wiki/Felix_Nussbaum, overleden in Auschwitz) en van de wereldberoemde schrijver Erich Maria Remarque van “Im Westen nichts Neues” over de Eerste Wereldoorlog (en vele andere werken). En van zijn zus, Elfriede Scholz, die in de oorlog door de nazi’s onthoofd is na twijfel uitgesproken te hebben aan de afloop van de oorlog en omdat ze de zus van een verkeerde broer was. Er is in Osnabrück een straat naar Elfriede Scholz genoemd.
Nussbaum heeft in Osnabrück een aan hem gewijd “Nussbaumhaus”.

Zelfportret van Felix Nussbaum uit 1940

Osnabrück probeert de vredesgedachte in de stadspolitiek in te bouwen. De stad heeft twaalf stedenbanden (o.a. met Haarlem) , heeft een naar Remarque genoemde Vredesprijs en heeft een “Handlungskonzept zur Förderung der Friedenskultur in Osnabrück” geformuleerd. Voor een indruk zie www.osnabrueck.de/tourismus/wissens-und-sehenswertes/friedensstadt/ en van daar af verdere doorlinks.

Naast het gemeentehuis ligt het Erich Maria Remarque – centrum, het (gratis) toegankelijke documentatiecentrum van het leven en het werk van de schrijver (het is zijn schrijversnaam, hij heette van huis uit Erich Paul Remark). Zie https://nl.wikipedia.org/wiki/Erich_Maria_Remarque .

Hij kreeg het boek “Im Westen nichts Neues” aanvankelijk niet gepubliceerd, maar toen het dan toch in 1929 lukte, was het meteen een sensatie. Het gaat over de ervaring van Duitse frontsoldaten in de Eerste Wereldoorlog ( dat was Remarque zelf ook geweest). In het eerste jaar werden er al 1,2 miljoen exemplaren van verkocht. Het boek is in 1930 in de VS verfilmd.
Het maakte hem meteen gehaat in rechtse kringen. Het werk genoot de eer om in 1933 verboden te worden, en openbaar verbrand. Hij woonde toen al in Zwitserland. In 1938 werd hem de Duitse nationaliteit ontnomen en in 1939 vertrok hij naar de VS.

Nog twee teksten van of over Remarque, de Gestapobrief waarin aanbevolen wordt om zijn Duitse nationaliteit in te trekken, en een waarschuwend pamplet tegen het fascisme. Zie

Remarquecentrum_gestapotekstDownload
Remarquecentrum_antifascismeflyerDownload

Münster en de Wederdopers
Münster heeft, met het Wederdoperstijdperk, een veel gewelddadiger geschiedenis dan Osnabrück en zwijgt niet over dit verleden. Zo hier en daar wordt het zelfs gemerchandised. Het is een beetje moeilijk om tegelijk ook Vredesstad te zijn.

In de vele stromingen en sektes, die te midden van esotherische theologische discussies floreerden tijdens de ontwikkeling van de Reformatie, bevonden zich ook mensen die vonden dat je alleen maar gedoopt kon worden als je volwassen was en wist wat je deed. Die mening is het eerste geuit door Zwingli in 1523. Omdat men als kind al gedoopt was, was dat dus wederom een doop, vandaar de naam. Vanwege praktische bezwaren, geuit door de gemeente Zürich, zag Zwingli van zijn opvatting af, maar sommige van zijn volgelingen niet.

De stroming geloofde ook in het einde der tijden, waarvoor meermalen een datum voorspeld was. Men wilde zich op die gebeurtenis voorbereiden en daartoe liefst onder elkaar in een omgeving verblijven, die door leden van de stroming met dit perspectief kon worden ingericht.

Dat Nieuwe Jeruzalem werd Münster. De wederdopers werden daar in februari 1534 de baas, niet eens met geweld, maar via (voor die tijd) normale politieke processen. De gangbare reformatorische stromingen waren in Münster sterk, maar de wereldlijke baas in Münster was de bisschop. Daar liep men ook niet echt warm voor.  
Pogingen om in 1535 een dependance van het Nieuwe Jerusalem in Amsterdam te vestigen faalden door amateurisme en en te weinig steun. Het bleef bij de tijdelijke verovering van het stadhuis.
Zie ook www.historischnieuwsblad.nl/nl/artikel/6855/het-geweld-van-de-wederdopers.html .

De bisschop ging de stad belegeren. Dat was niet fijn, want de wederdopers wilden in alle rust het voor 05 april 1534 voorspelde laatste oordeel afwachten. Maar dat kwam niet.

De leiding van de wederdopers lag bij enkele Nederlanders. De eerste leider vond de dood, omdat die ten onrechte op de steun van God rekende bij een militaire uitval.
De opvolger, die zich Jan van Leiden noemde (waar de uitdrukking ‘zich ergens met een Jantje van Leiden van af maken’ vandaan komt) voerde, met behulp van twee kompanen, met harde hand een (in zijn opvatting) christelijke heilstaat in. Zie https://nl.wikipedia.org/wiki/Jan_van_Leiden . Religieuze beelden en bibliotheken moesten er aan geloven, idem het stadsarchief, het geld werd afgeschaft en goederen werden in gemeenschap. Van Leiden nam een koninklijke hofhouding aan. Naast zijn koningin Diewer van Haarlem trouwde Van Leiden met nog 15 andere vrouwen (een van de 15 die weg wilde, zou op het Domplein onthoofd zijn).

Het Wederdopersregime heeft met zijn eindtijdtheologie, zijn symbolenhaat, de harde hand en de vele executies, de gewapende strijd, de opvatting over vrouwen, de zelfmoordaanslagen en de discussie met de mainstream stromingen  wel iets van de Islamitische Staat weg, maar dan geradicaliseerd vanuit reformatorische wortels.
Laat ik het er op houden dat veel godsdiensten geradicaliseerde gekken kennen – evenals overigens sommige ongodsdienstige levensbeschouwingen.

Ondertussen verdedigden de opgesloten wederdopers zich fel tegen de belegering door de bisschop en omdat Münster een sterke vesting was, hielden ze dat een tijd vol. Maar de stad kreeg er genoeg van en iemand verlinkte de zwakke plek van de vesting, waarna de bisschop op 25 juni 1535 alsnog weer de militaire baas werd.
De drie leiders van de opstand werden op uiterst onaangename wijze gedood, en vele andere wederdopers vonden bij zware straatgevechten de dood. Daarna werd Münster met zachte maar dringende hand weer door de bisschop naar het katholicisme geleid.

Kooien aan de Münsterse Lambertikerk

De lijken van de drie aanvoerders werden in open ijzeren korven aan de Lambertikerk (Van Leijden bovenin). Daar hebben de lijken tot 1585 jaar gehangen. De kooien (zonder inhoud) hangen er nog steeds, zij het dat ze na oorlogsschade in 1944 vervangen zijn door nieuwe exemplaren. De brochure van het Münsterse Stadsmuseum beeldt ze op overtuigende wijze op de voorpagina af.
Een overtuigende toeristische attractie….

Er bestaan overigens nog steeds Wederdopers, nu doopsgezinden of mennonieten geheten, maar dat is een stroming waar niets mis mee is.